Ik trof de plaquette aan op een onooglijke plek in het noorden.
Op een simpele plattegrond van het voormalige Duitsland stond streng:
UNRECHT VERJAHRT NICHT
Het kleinschalige monument verwijst naar een bijna vergeten fenomeen: de massale verdrijving van Duitsers en Volksduitsers* uit oostelijk en midden Europa als gevolg van een verloren Tweede Wereldoorlog.
In eerste instantie vond ik het tamelijk bizar en op de rand van ongepast. Mijn reflex was als die van miljoenen anderen: dat hebben die Moffen aan zichzelf te danken.
Het heeft lang geduurd en stuit nog steeds op verzet en afgrijzen, maar langzamerhand begint de kwestie bespreekbaar te worden. Het is, alsof een lang geleden gezonken schip olie naar het oppervlak begint te lekken en wel in die mate, dat je het niet langer kunt afdoen als iets dat nu eenmaal eigen is aan gezonken schepen.
Die Flucht, über die Vertreibung der Deutschen aus dem Osten, bij mijn weten niet vertaald in het Nederlands, is een boek waaraan een reeks historici en journalisten hebben meegewerkt. Het behandelt verschillende fasen en aspecten van de volksverhuizingen die volgden uit de Tweede Wereldoorlog.
Het boek opent met een kaart van het betreffende gebied, waarmee meteen de geografische omvang wordt getoond. Na de oorlog verloor Duitsland 25% van zijn grondgebied, vooral aan Polen.
Niet alleen de Duitsers die hier (Silezie, Pommeren en Oost Pruisen) woonden, maar ook de Sudeten (Noord Tsjechie) en de Duitstalige gemeenschappen in overig Centraal en Oost Europa, moesten vertrekken. In totaal hebben we het over ongeveer 14 miljoen mensen. Van hen overleefde naar schatting 2 miljoen de verplaatsingen niet. Zij stierven door geweld of ziekte, vroren dood of verhongerden. De anderen verloren have en goed, hun geschiedenis en hun wortels.
Symbool voor de catastrofe werd de ondergang van het vluchtschip Wilhelm Gustloff, waarbij 9.000 vluchtelingen, meest vrouwen en kinderen, verdronken in nachtelijk ijswater van de Oostzee.
Met de nederlagen van het Duitse leger in het oosten begon een steeds massalere vlucht onder de burgerbevolking op gang te komen. Angst voor wraak van Russische soldaten was de belangrijkste drijfveer. Men besefte terdege wat in aantocht was. Het chaotische karakter van de onderneming werd verergerd door de halsstarrige houding van het Duitse opperbevel. Voor het hogere echelon der nazi’s betekende de burgerbevolking vrijwel niets. Met vluchtelingen volgepakte wegen werden op hun bevel schoongeveegd om doortocht te geven aan militaire colonnes.
Waar de eindeloze optocht door de vijand werd afgesneden of achterhaald, gebeurde wat iedereen had gevreesd. Het Rode Leger maakte zijn reputatie van moorden, plunderen en verkrachten meer dan waar.
Onvoorstelbare taferelen op een immense schaal waren het gevolg. Wegen, velden en dorpen lagen bezaaid met lijken. Honger, uitputting, ziekte en armoede bepaalden verder het beeld. Talloze gebouwen waren verwoest en bijna nergens werd het land nog bebouwd. Internationaal was (en is) er weinig aandacht voor. De Duitsers waren immers de totale oorlog begonnen en nu moesten ze op de blaren zitten.
In mei 1945 kwam de oorlog in Europa formeel tot een einde, maar voor veel Duitsers ging hij op vergelijkbaar niveau door. In Tsjecho-Slowakije , Polen en Joegoslavië kwam het tot harde wraakacties van milities en bendes. Overal werden Duitsers te grazen genomen en van hun bezittingen beroofd. De haastig geformeerde landsbesturen steunden het wangedrag dat steeds meer neerkwam op etnische zuivering. Op razzia’s volgden uitzettingen: barre tochten richting Duitsland. Het bestaan van een Duitse minderheid mocht nooit meer excuus vormen voor een inval.
De drie zegevierende mogendheden, Rusland, de USA en Engeland, hadden hun eigen belangen. Stalin maalde evenmin als Hitler om volksverhuizingen. Churchill had weinig oog voor het perfide karakter van etnische zuivering. De Amerikanen begrepen Europa sowieso niet en voerden bovendien nog een harde oorlog tegen Japan.
De afspraken, gemaakt tijdens de geallieerde Conferentie van Potsdam in 1945, verergerden de humanitaire ramp juist. De gewelddadige deportaties werden weliswaar aan banden gelegd, maar hierdoor ontstond de situatie dat de achtergebleven Duitse bevolkingsgroepen overal zodanig werden uitgehongerd en geterroriseerd dat hen naast sterven alleen een zogenaamd vrijwillige aftocht resteerde. Hiervoor lagen bij de nieuwe grenzen papieren klaar, waarop de vrijwilligheid van het vertrek ondertekend moest worden. Dit, om claims achteraf te voorkomen.
Zo kreeg Duitsland in zekere zin alsnog wat het onder Hitler had nagestreefd: alle Heim ins Reich. Alleen was dit Reich met een kwart gekrompen, het lag in puin en werd door Europa gehaat.
De Duitsers hebben hun zelf begonnen oorlog duur moeten bekopen. Zij waren overigens niet de enige nationaliteit die massale verplaatsing meemaakte. Ook in Polen vond een volksverhuizing van ongekende omvang plaats, met name wegens de annexatie van oostelijke gebieden door Moskou. Op kleinere schaal gold de chaos voor alle landen in midden Europa. Miljoenen werden van hot naar her gestuurd, uitgeruild en behandeld als vee. Ook de communistische regiems werkten hieraan voluit mee, hiermee handelend als de verguisde nazi’s in die zin dat de lang gevestigde en grote multiculturele gemeenschappen van midden Europa verdwenen en plaats maakten voor homogene naties zonder noemenswaardige minderheden. Niets Alle Menschen werden Bruder.
Hoe nu verder? Europa doet zijn werk. Mensen en goederen reizen kris kras en passeren vele landsgrenzen. Bedrijven vestigen zich op vreemd grondgebied.
De woorden van Bartoszewski, ex minister van Buitenlandse Zaken van Polen mogen voor de toekomst een leidraad zijn:
Historisch en in moreel opzicht betreur ik het lot van de Duitse verdrevenen. Maar juridisch is er natuurlijk geen alternatief voor de (.) nieuwe grenzen.
In dit verband zijn de Duitsers (wie anders) recent begonnen om de precieze grens met Polen in kaart te brengen en af te palen. Angela Merkel heeft bij de Tsjechen de beruchte Benes-diktaten, die in 1945 de Sudetenduitsers onterfden en hen de Tsjechische nationaliteit ontnam, aan de orde gesteld. Het wijst op een nieuw bewustzijn van een land dat zich heeft hersteld. Tegelijk toont het aan, dat oude wonden diep blijven.
Geschiedenis is een stroom, zonder begin of einde. Of UNRECHT hierin verjaart of wegebt, is een vraag waarvan de beantwoording veel tijd en politieke wijsheid vergt.
Monk, 5 september 2012
(foto: Monk)
Volksdeutschen: mensen met een Duitse achtergrond en deze taal sprekend, wonend in gebieden buiten de Duitse landgrenzen.
