Als kind was ik al verzot op landkaarten. Weliswaar moest ik het stellen met een eenvoudige King Atlas van de pepermuntfabrieken Tonnema NV Sneek, het was beter dan in veel andere gezinnen.
Opgroeiend in de schaduw van de oorlog stelde ik mij vragen over de verdedigbaarheid van ons land. Holland en Zeeland leken in orde: omgeven door water. Aan de oostgrens intrigeerden mij de happen die Duitsland leek te nemen, met name bezuiden Coevorden en oostelijk van Nijmegen. Een slechte zaak: de Moffen stonden al halverwege het land nog voor ze de grens passeerden. Waarom kon dit niet netjes rechtgetrokken worden, uiteraard in ons voordeel? Limburg was een heel vreemde uitloper en op voorhand weerloos. Van mij kon die provincie weg, dat wil zeggen afgeknipt worden net onder Roermond. Ik ben altijd een ordelijk baasje geweest.
Op Europese schaal was gemakkelijk te begrijpen dat gebergten, rivieren en de zee belangrijke grenzen vormen. Waar ik woonde bestond al onderscheid tussen de polder en de omringende dorpen, slechts van elkaar gescheiden door een brug over de ringvaart. Buiten werd dialect gesproken en woonden vooral roomse arbeiders.
Bij ons hadden velen een eigen bedrijf en werd gewoon Nederlands gesproken. Onderscheid is de basis van identiteit.
Frankrijk heeft logische grenzen, net als Spanje en Italië, Denemarken en Engeland. Moeilijker ligt de situatie in Midden Europa, maar gelukkig was er in mijn jonge jaren het IJzeren Gordijn waarachter de wereld feitelijk ophield.
Het vooroorlogse Europa zag er nogal anders uit. Dit blijkt uit de schoolatlas van P.R. Bos en J.F. Niermeyer uit 1925, ooit gekocht voor drie gulden op een boekenstal. Informatie kost bijna niks, waar kennis een mensenleven vergt.
Nog opmerkelijker is Leopold’s Atlas uit 1946. Men werkte in deze uitgave direct na WO II nog met oude kaarten, maar liet iemand op de redactie met een rode stift de nieuwe ongeveer grenzen aangeven.
Hierdoor is goed te zien hoe het Duitsland, maar ook Finland, Polen, Slowakije en Roemenië verging. Rusland schoof over de hele linie een paar honderd kilometer op naar het westen. Dit lijkt een rechtvaardige handeling wegens de onvoorstelbare vernielingen die de nazi’s in Rusland aanrichtten, maar het is vooral een oude tsaristische tactiek die het land haar immense omvang bezorgde: grondgebied innemen en niet meer teruggeven.
Oekraïne ken ik uit de dagen van de Koude Oorlog als De Oekraïne, een Russische landstreek. In WO II koos het de Duitse kant, op grond van een diepe haat tegen de Russen die het land in de jaren 20 en 30 opzettelijk in hongersnood stortten. Hitler vond de Oekraïner evenwel minderwaardig en de militaire nederlaag bracht nieuwe strafexpedities uit Moskou.
Mensen leven kort, maar het geheugen reikt over generaties heen. Opvattingen als zou de wereld niet meer uit naties bestaan maar uit economische entiteiten doen het goed aan de neoliberale borreltafel, maar niet in de huizen en kerken van behoudende boeren en vertrapte burgers. In het conflict van vandaag spelen oude ressentimenten volop mee.
Oekraïne als zelfstandige staat is een product van het instorten der Sovjet Unie. Nimmer is het land onafhankelijk geweest van zijn oosterburen. Het is naar West Europese maatstaven gigantisch in omvang en bovenal verlaten en arm, de aardolie ten spijt. Hier botsen Oost en West als vanouds: een terrain vague van verschillende culturen.
Een volksopstand in het westen heeft de pro Moskou dictator verjaagd, maar het is een Phyrrus overwinning. De kas is leeggeroofd en de nieuwe regering is in de ogen van Moskou illegaal ofwel in het Russisch fascistisch.
In Sovjet tijden was de landstreek een soort provincie van de USSR. Chroetsjow had er in 1956 dan ook geen moeite mee om schiereiland Krim aan deze provincie te schenken: wat maakte het uit?
Eens gegeven blijft gegeven, denkt men in Kiev. Maar op de Krim zijn Russische bases en het zal Poetin niet gebeuren dat hij voor de ogen van de wereld hier de aftocht blaast. De door Moskou erkende soevereiniteit van Oekraïne verandert hieraan niets. Kiev blaast uiteraard hoog van de toren, maar mag bedenken dat het in het westen flinke delen beslaat die tot 1945 toebehoorden aan Roemenië en Polen. Daar heb ik Kiev nooit over gehoord.
Een simpele blik in The Times Atlas of the World leert dat militair ingrijpen door de NAVO geen optie is. Hiermee dreigen is slechts spierballentaal. Bovendien zal inmenging het nationalisme in Rusland sterk aanwakkeren en de positie van Poetin nog verder versterken. Economisch is het eveneens nadelig. De gaskraan wordt dichtgedraaid en van export kunnen onze hardwerkende ondernemers voortaan alleen nog dromen. De Russen zouden eveneens economische schade leiden, maar de bevolking is gewend aan armoede in gehoorzaamheid. De eer van een volk weegt zwaarder.
Verder hebben we weinig te winnen met Oekraïne. Het land opknappen draait uit op het faillissement van de EU. We mogen inzien dat alles kapot en versleten is en het land van corruptie aan elkaar hangt.
Moskou wil bovenal de militaire positie op de Krim handhaven. Een realiteit waar geen zinnig mens onderuit kan.
De Amerikaanse vice president Kerry is naar Kiev afgereisd om over de rug van een arm land de krachten met Poetin te meten. In ruil hiervoor krijgt het regiem 1 miljard US dollar aan steun, bedoeld om de bedelgang naar Moskou te vertragen. Straks volgen EU en IMF om de bodem van de put te zoeken.
Met een beetje geluk blijft alles bij het oude en anders gaat op termijn de Krim terug naar de Russen, inclusief mogelijke terreuraanslagen van de zijde der Tataren die er wonen. Zo zal het worden afgesproken tussen Obama en Poetin.
OH, East is East, and West is West, and never the twain shall meet,
Till earth and sky stand presently at God’s Great Judgement Seat
But there is neither East nor West, Border, nor Breed, nor Birth,
When two strong men stand face to face, tho’they come from the ends of the earth!*
Monk
5 maart 2014
(foto: Monk)
*Rudyard Kippling
