Een oude kwestie: dromen we in zwart-wit beelden of in kleur? Geregeld lees ik dat kleur aan belang wint. Doet dit er iets toe? En gesteld dat de bewering klopt, waaraan ligt dit?

In verschillende perioden van mijn leven maakte ik aantekeningen over wat ik droomde. Aanvankelijk om naar de mode van destijds, uitgedragen door bijvoorbeeld Erich Fromm*, betekenis boven water te krijgen. Naderhand als een soort nachtboek, tegenhanger van het dagboek. Hierin heb ik gesnuffeld, op zoek naar aanwijzingen over zwart-wit en kleur.
Veel wijzer word ik niet van mijn notities. De meeste dromen lijken kleurloos te zijn geweest, hetgeen iets anders is dan zwart-wit. Kleurvermelding komt voor waar dit van belang werd gevonden, bijvoorbeeld in relatie tot gevaar, zoals brand. Maar misschien is dit al een interpretatie, waarover straks meer.

In de loop der tijd zijn meerdere onderzoeken naar de kwestie gedaan. Voor zover ik begrijp, steeds door dromers te ondervragen, mijns inziens een onbetrouwbare methode. Mijn voorkeur zou uitgaan naar hersenonderzoek waarin kleur via signalen geregistreerd wordt. Of dit mogelijk is, weet ik niet.

In een onderzoek van 70 jaar geleden zeiden dromers puur in zwart-wit te dromen. Later veranderde dit ten gunste van kleur. Waarom? Zowel de onderzoeker Schwitzgebel als psychologe Murzin concludeerden onafhankelijk van elkaar dat dit te maken had met de invloed van bioscopen en tv. Chinees onderzoek leert dat in technologisch ontwikkelde gebieden meer in kleur wordt gedroomd. Jongere dromers schijnen eveneens vaker in kleur te dromen dan ouderen. Deze generatie zou de waarneming tot een blauwdruk hebben ontwikkeld in een periode dat beelden vooral in zwart-wit werden aangereikt.

Ik weet het allemaal zonet nog niet. Zonder twijfel heeft een stevige verandering plaatsgevonden in de mate waarin we nota nemen van informatie in kleur waar voorheen zwart-wit de norm was. Je ziet dit ook terug in de fotografie. Ingaande de jaren 70 werd kleur langzaamaan gewoon en tegenwoordig fotografeert nog slechts een handvol professionals in zwart-wit.
Hier staat tegenover dat ook vroeger de mensen de wereld in kleur zagen, behalve dan wat in de kranten, op het filmdoek of door de tv werd getoond. Is de gewone wereld minder bepalend dan de aangeboden mediale informatie en entertainment? Nemen wij deze informatie intensiever op? Het zou kunnen, maar het argument overtuigt mij niet.

Ook Schwitzgebel had zijn twijfels. Hij bracht de suggestie dat dromen wellicht zijn als romans. Ze schilderen een verhaal. Romans hebben geen kleuren. Ze suggereren deze hoogstens. Ik vind dit een interessante gedachte en zou er aan willen toevoegen, dat het zien in dromen iets anders is dan het zien in de dagelijkse werkelijkheid. Op een zeker niveau van bewustzijn nemen we kennis van wat in ons onderbewuste ontstaat. Omdat het bewustzijn de logica van het onderbewustzijn niet kan duiden of onthouden (chaos, ongewenste beelden, angst), construeert het een verhaal dat bij het ontwaken meestal nog verder wordt ontwricht. De wakende mens wil duiden en geen lariekoek uitkramen of aanhoren.

Het is denkbaar dat de toename van kleurwaarneming niets te maken heeft met de eigenlijke droombeelden, maar berust op rationalisering door het bewustzijn. Waarbij dominante trekken in de dagelijkse cultuur en mogelijk zelfs de sociale wenselijkheid waaraan we mededelingen aanpassen (zwart-wit is al snel synoniem aan saai) invloed uitoefenen.

Zo bezien, kan een oude waarheid van stal worden gehaald: dromen zijn bedrog.
En wij zijn zelf de grootste bedriegers.

Monk
23 januari 2015
(foto: Monk)
*Erich Fromm: The forgotten language,1951, vertaald als Dromen,sprookjes, mythen. 1972.