In Assen draait een expositie over Noord Korea: De Kim Utopie. Eerder toonde het Drents Museum een vergelijkbare tentoonstelling: De Sovjet Mythe. Komt dat zien! Over onderscheidend vermogen gesproken: waar elders kun je zo indringend de frictie tussen kunst en politieke macht aanschouwen?
Uit het meest afgesloten land ter wereld druppelen voornamelijk verontrustende berichten: raketproeven, de wil een atoomwapen te ontwikkelen, recente hongersnood en leiders die er niet voor terug deinzen de bevolking en elkaar uit te moorden. Als rabiaat communistisch regiem werd het in 2002 onder de Amerikaanse president George W. Bush ingedeeld tot de As van het Kwaad. Hiertoe behoren vandaag verder nog Iran en Syrië, al richten de pijlen zich nu vooral op IS.
In Noord Korea fungeert kunst als politiek podium. Staatsateliers herbergen honderden vakkundige schilders die tot taak hebben de bevolking op te voeden tot enthousiaste aanhangers van het regiem. Samen bouwen aan de toekomst, luidt de slogan die zo uit een reclamecampagne van de PvdA lijkt overgenomen. Op de schilderijen is elke Koreaan gelukkig, vastberaden, hardwerkend, doorvoed en den vaderland getrouwe tot in den doet. Leider Kim Jong Il, zoon van de Eeuwige President Kim il Sung, is de verpersoonlijking van de Koreaanse Heilstaat.
Omdat geen regiem het kan stellen zonder vijanden van buitenaf, dienen twee archetypen constant voor alles wat fout is: Japan en de USA. Dit voert terug tot de bezetting van het land door Japan van 1910-1945 en de Koreaanse oorlog van 1950-1953. Japanners en Amerikanen worden aangemerkt als wrede honden die tot elke prijs bevochten moeten worden. Naar Koreaanse opvatting behoren daar vandaag de dag ook cyberaanvallen en atoomwapens toe.
De expositie is het resultaat van een zoekopdracht van twee Nederlandse ondernemers: Willem van der Bijl en Ronald Groen. Zij stuurden een groepje Noord Koreanen het land in om socialistisch realisme te kopen. Curator Marc Prüst stelde de verzameling samen in opdracht van Stichting Noorderlicht, bekend om haar fotografie manifestaties in Groningen en Leeuwarden.
Bij de bezichtiging bekropen mij gemengde gevoelens. Allereerst is er de lach over en de afwijzing van het regiem waaruit dergelijke anti- kunst voortkomt. Het doet denken aan de nazi’s met bijvoorbeeld hun films van Leni Riefenstahl. Dan is er de deernis jegens de Koreaanse bevolking die moet overleven in een totalitaire staat waar honger, afmatting, hersenspoeling en dood regel zijn. Je voelt de miskenning van de vergeten kolonisatie door Japan en de harde oorlog met de Amerikanen in de vijftiger jaren toen het pleit voor een verenigd communistisch Korea al leek beslecht.
Vervolgens dient zich de gedachte aan dat het Westen evengoed monolitische propaganda voert. Onze neoliberale ideologie veroorzaakt wereldwijd ellende tot eigen voordeel en glorie. In Brussel en Washington gaat het net als in Pyongyang om macht en welvaart voor een elite. De oorlog tegen Saddam ging primair niet om democratie maar om olie. Het resultaat: burgeroorlog in Irak, de opkomst van IS en schaamteloze data controle over onze burgerij. Er moest een CIA deserteur* aan te pas komen, om dit laatste gegeven boven water te krijgen.
Bij ons mag je kunst maken zonder te hoeven vrezen voor je leven. Jeff Koons wordt goed betaald om de consumptiemaatschappij te kijk zetten. Roep hier te lande Fuck de Koning en je krijgt juridische hulp ingeval je door een overijverige ambtenaar een paar dagen wordt vastgezet. In Noord Korea ga je voor een geringere belediging (want dat is het) van de Leider tegen de muur. Toch mag je ook hier oppassen de grens van repressieve tolerantie te passeren. Senatoren van de PvdA hebben voor hun installatie moeten tekenen voor loyaliteit jegens de partijleiding, hiermee de wettelijk vastgelegde functie van de Eerste Kamer negerend.
Non stop reclame in de media en op straat, het vermarkten van alle aspecten van de samenleving, de gezondheidscultus en het vrolijke sterven, belastingregels die helpen kapitaal te accumuleren voor een elite, het verdoezelen van financiële en bestuurlijke draken als de Fyra en Srebrenica en het bieden van stompzinnig vermaak tonen trekken van indoctrinatie en machtsconcentratie. Ook hier steeds meer neuzen dezelfde kant op, keurig verpakt in digitale formats waar je niemand op kunt aanspreken. En hangt er achter het hoofd van een geïnterviewde bewindsman niet altijd een stukje kunst – ten teken van goede smaak en eruditie?
Een slap aftreksel tegenover de openlucht gevangenis die Noord Korea is? Beslist, maar je kunt wel spreken van een sluipend verval van de democratie. Tien jaar geleden vond in Nederland een referendum plaats over invoering van de Europese Grondwet. De uitslag toonde een verpletterende nederlaag voor Den Haag en Brussel. Trokken onze Leiders zich hier iets van aan? De bevolking werd daags na het referendum door Zalm afgedaan met de schampere opmerking dat wij er niets van hadden begrepen. Vandaag zijn alle punten van deze grondwet werkelijkheid geworden. Ik hoor hierover niets dan stilte.
Houdt dit in uw achterhoofd wanneer u in Assen lacht om de Noord Koreanen. En ingeval u de zoveelste vrijblijvende tentoonstelling in eigen land aanschouwt.
Ik weet niet wat te verkiezen valt: apolitieke kunst of verpolitiekte anti-kunst.
Monk
31 mei 2015
Foto: Monk
* Edward Snowden
