Je moet het de rechtse politiek nageven: de privatisering heeft haar geen windeieren gelegd. Het mes snijdt van twee kanten. De burger is verlost van de overheidsbemoeials. Met een iets andere uitkomst dan de gemiddelde aardappeleter zich had voorgesteld, maar toch. Den Haag plukt de vruchten van het terugtreden, omdat zij zichzelf uit de wind houdt. Electorale schade blijft beperkt.

Rechts heeft gedaan wat links te lang naliet: give the people what they want. Al is het een fopspeen, gedoopt in suikerwater. Over populisme gesproken. Op openbaar vervoer bijvoorbeeld werd allang gekankerd. Politici en ambtenaren waren Kop van Jut. De overheid kon ook als werkgever in deze sector geen potten breken: een staking was meteen een politieke zaak. Verder bleek het bijna onmogelijk bepaalde bedrijfsonderdelen normaal te laten functioneren: vakbonden steunden de prutsende werknemers. Privatisering was het Ei van Columbus. De reclame beweerde dat dit goedkoper (want meer concurrent) zou zijn en wegens de bedrijfsmatige organisatie ook efficiënter. In sommige gevallen bleek dit nog te kloppen ook.

Een ogenschijnlijk vergelijkbaar, maar naar de inhoud ander verhaal geldt voor de gezondheidszorg. Privatisering zou zorgen voor meer keuzevrijheid en daling van de premie omdat de marktpartijen elkaar zouden beconcurreren. Hoe naïef wil je het hebben? In geen enkele reclameboodschap van de overheid werd uitgelegd dat privatisering betekent dat je de zeggenschap overdraagt aan mensen die eraan willen verdienen. Heeft de tot het liberalisme bekeerde Wim Kok destijds uitgelegd dat je zorgverzekering in handen van een Chinese investeringsbank kon vallen, of dat de directeur van een zorginstelling voortaan meer dan de premier zou verdienen?
Privatisering liep uit de rails omdat het doel verschoof: van stroomlijnen en afstoten wat beter privaat kon, naar bezuinigen en ontduiken van verantwoording. Of nog erger: naar het bevorderen van maatschappelijke tweedeling en zelfverrijking.

De SP wil anno 2016 invoering van een Nationaal Zorgfonds, de terugkeer van het vroegere Ziekenfonds. Het plan krijgt aardig wat steun, maar lijkt me tegelijk kansloos en onhaalbaar. Niet (eens) omdat het alles bijeen een dure grap zal worden, maar omdat een in haar rol terugkerende overheid opnieuw zal falen. De redenen waarom destijds de weg van privatisering werd ingeslagen, zijn immers nog altijd van kracht: politieke tegenstellingen, organisatorisch onvermogen en wegduiken voor verantwoordelijkheid.

De kwestie van politiek tegenstellingen lijkt me duidelijk: het VVD verhaal staat haaks op dat van de SP, om wat te noemen. Vrije markt en staatsbemoeienis verdragen elkaar slecht. Daarbij levert de politiek inhoudelijk steeds meer in, ten gunste van persoonlijke profilering en volkse retoriek.
Het laten draaien van uitvoerende organisaties is de overheid allesbehalve op het lijf geschreven. Kijk naar de Janboel bij de Politie en naar ettelijke ICT projecten bij lagere overheden. Onkunde was altijd al een vijand binnen de overheid.
Bereidheid om fundamentele kwesties op tafel te leggen, is mondjesmaat aanwezig. Er moet bijvoorbeeld nodig iets gedaan worden aan de macht van de farmaceutische industrie, de falende zelfredzaamheid van mensen in een turbulente wereld en het negeren van veiligheidsregels. Waarom gebeurt hier weinig? Omdat het geld kost en dus electoraal impopulair is. Daarbij zijn de overheid en de haar sturende politiek zelf marktpartij geworden.

Wat nu? Ik vrees dat het getij voorlopig ongunstig blijft. Er is onverminderd sprake van dominant rechtse politiek (die haar macht wil behouden) en van een verwende bevolking die alleen onder extreme druk zal inbinden. Dit laatste is een kwestie van opvoeden, maar wie zal het doen? Wie gaat grenzen aangeven waar we leven in een discours dat juist grenzeloosheid en onbelemmerde groei predikt?

Ook links moet inbinden en realistisch worden. De SP ziet zorg als een recht, waar het natuurlijk gewoon een afspraak is. En wel op basis van politieke onderhandelingen. Een onlangs gelanceerd plan om adoptie van buiten Europa stop te zetten, kon alvast rekenen op hevige (linkse) protesten. Terwijl dit voorstel juist getuigt van gezond verstand, zowel qua alternatief (kijk eerst eens in eigen land en Europa rond) als qua kosten. Kindjes uit verre landen hebben geregeld dure mankementen en worden zelfs om die reden binnen gehaald. De verzorgers menen namelijk dat zij hiermee geweldige goede werken verrichten.

Willen we de privatisering terugbrengen naar de oorspronkelijke doelstellingen, dan is dit niet alleen een kwestie van actievoeren op straat en in bedrijven (inclusief de overheid), laat staan van preken voor eigen parochie. Ook de burger zal een knop moeten omzetten en afstand doen van al te lang gekoesterde vermeende verworven rechten.
Dit gaat waarschijnlijk nog een lange en hobbelige weg worden, de urgentie ten spijt.

Monk
14 november 2016
(foto: Monk)