Amsterdam

Het land leiden als een bedrijf. Dit is het streven van de VVD. En dat kan maar op één manier: met een onaantastbaar management, ingedekt door procedures en minutieuze controle op de werkvloer. Inspraak is een wettelijk verplichte fopspeen. Ongeveer zoals Chinese staatsbedrijven werken. Andere partijen van de coalitie denken ook in termen van bedrijfsvoering, maar zij doen meer hun best om de indruk van maatschappelijke betrokkenheid op te houden.

Gedrag wordt aangeleerd, zou je denken. Het begint er evenwel op te lijken dat erfelijkheid een onderschatte rol speelt. De oude elite reproduceert zichzelf namelijk. Geld bepaalt een deel van het benodigde DNA. Het Leenstelsel, ook wel het Schuldenstelsel genoemd, maakt dat van huis uit gesteunde studenten de gunstigste voorwaarden krijgen toebedeeld: in huisvesting, studiebenodigdheden, vrijstelling van baantjesplicht, sociale activiteiten. Mis je dit, dan beland je nooit in de eredivisie van de aankomende elite. Wie veel moet lenen, betaalt straks af tot het einde der tijden. Met dit systeem van impliciete uitsluiting knabbel je aan de wortels van een samenleving op basis van capaciteiten.

Binnen geprivilegieerde studentenkringen wordt alfa gedrag bevorderd. Wat kan een corpsbal anders denken dan dat hij vooraan hoort te staan? Een belangrijke reden lid te worden van een SV is het besef dat een uitgelezen vriendenkring de beste garantie is op een latere goede functie. Hier wordt het netwerk van de toekomst opgebouwd. Ook vrouwen worden lid. Om ergens deel van uit te maken, omdat zij terecht denken dat hier de mosterd wordt gehaald. Feuten worden ontgroend volgens de normen van deze gevestigde pikorde. Na afloop bier, bitterballen en geschreeuw.

De elite in opleiding kijkt met dedain neer op de sukkelaars die achterblijven. Men laat zich op het terras bedienen door een jaargenoot die als ober moet bijklussen. Verveling onder de Lullo’s zal bijdragen aan het inzamelen voor Goede Doelen. Rennen voor dwarslaesie. Hier en daar komt oprecht besef voor dat adeldom verplichtingen meebrengt, maar bekrachtigen van de cohesie in het corps staat bovenaan.

Veel afgestudeerde ballen vertrekken naar functies in het bedrijfsleven. Hier moet hard gewerkt en gepresteerd worden om overeind te blijven. Op de apenrots is niet plek voor iedereen. Het in studententijd aangeleerde gedrag wordt verscherpt voortgezet. De onderlinge concurrentie is stevig. Banden worden aangegaan en verbroken, al naar gelang het nut ervan. Succes is de norm, mislukken geen optie. De afstand tot de werkvloer is groot en de notie deel uit te maken van een samenleving zakt met iedere bevestiging van superioriteit. Waarom zou je ook? In dit systeemgeweld bestaat de ergste zonde eruit om de omerta te doorbreken, ofwel als klokkenluider naar voren te treden.

Vanaf eind jaren 80 in de vorige eeuw druppelde deze mentaliteit door in overheidsinstanties. Met dank aan de Val van de Muur en de hieraan gekoppelde liberale claim dat het socialisme als maatschappelijk alternatief was verslagen. Wim Kok aanvaardde namens de PvdA de gevolgen: vrije doortocht voor het bedrijfsleven, uitverkoop van collectief bezit, het winstbeginsel als de norm van alles. Na Kok raakte het land politiek in een vrije val, met als dieptepunt de crisis van 2008. Hiermee doel ik niet alleen op de oorzaken, maar vooral op het vervolg: maatregelen die het systeem konden wijzigen, bleven uit. Het was crisis voor de sukkelaars, niet voor de elite.

Wie het onderwijs kent, weet wat de toekomst zal bieden. Vooralsnog ziet het er niet goed uit, maar er is hoop. Verzet tegen het Leensysteem neemt toe en zelfs binnen de coalitie is hierover onenigheid. Hope for the best, prepare for the worst. Verkiezingen zijn een traag en onvoorspelbaar fenomeen. Stakingen en bezettingen zijn effectiever.

Monk
26 november 2018
Foto: Monk