Zaandam
Boek en Plaat heette het bedrijf. Je werd het lidmaatschap ingelokt met een niet te missen aanbod, zoals De Lage Landen bij de Zee van Jan en Annie Romein, standaardwerk van de socialisten die jarenlang werden uitgesloten wegens de Koude Oorlog. Begin jaren 70, in de dagen van democratisering, studentenprotest en docenten die hun heil zochten bij Fidel Castro, schoven ze weer naar voren. Ook de beschrijving van geschiedenis is onderhevig aan mode, meer nog: aan ideologische fluctuaties.
Memoreer ik en passant, dat zonder het echtpaar Romein het wereldwijd gevierde Achterhuis van Anne Frank mogelijk nooit was gepubliceerd. Uitgevers hadden hiervoor aanvankelijk geen enkele belangstelling. Pas nadat Jan Romein erover had geschreven in Het Parool keerde het tij.
Met de verplichte periodieke aanschaf bij B&P groeide mijn boekenbezit. Wegens het bij nader inzien tegenvallende aanbod betrof dit vooral Russische literatuur. Anders belandde je bij Mario Puzo en James Clavell. Het kwam van pas dat ik uit mijn eerste doodsaaie kantoorbaan werd ontslagen: een overvloed aan vrije tijd werd mijn deel. De verhalen van Tsjechow en Toergenjev zijn voor een vermoeide werkslaaf nog te doen, maar voor Dostojewski moet je een ander universum betreden. Terend op een paar maanden financiële reserve vrat ik mij door Kafka, Solzjenitsin, Heinrich Böll, Pascal en Schopenhauer. De Sade werd niet aangeboden: met name christelijke lezers zouden uit afkeer hun lidmaatschap opzeggen. Een paar lokale boekhandels boden uitkomst. Geen groter feest dan een subversief boek te lezen, kopje koffie en een sigaret erbij: zie homo ludens in wording.
Met boeken bouw je aan een identiteit, al gaat dit zonder opzet of strategie. De boekenkast is een bolwerk van smaak en kennis. Let wel: kennis is iets anders dan informatie. Na de Russen werden Nederlandse schrijvers toegevoegd: Hermans, Reve, Wolkers, Vestdijk, Mulish (vooruit maar), Nescio, Cremer, ’t Hart, Bob den Uyl. Het vinden van verpletterende boeken nam wel af. Lange tijd werd deze positie ingenomen door Celine, helaas meer bekend om zijn nazi verleden dan om zijn indrukwekkende boeken. Meer recent denk ik aan Houellebecq, als vertolker van de verstrooide moderne tijd vol zwakke karakters en opportunisten. De twee hebben gemeen, de westerse beschaving haar einde te zien naderen. Houellebecq denkt aan de Islam, Celine beschouwt de Chinezen als bron van onze neergang.
Vandaag ligt bij vrienden en kennissen zelden een boek op tafel. De kast werd opgeruimd of verplaatst naar de werkkamer, kratten vol boeken naar de kringloop gesjouwd, soms na een onvoorziene ervaring op de rommelmarkt: niemand koopt een gelezen boek. Wel ligt overal een tablet of iPhone. Hierin zijn complete bibliotheken gedownload, virtueel beschikbaar zolang je internet hebt, weggevaagd ingeval dit uitvalt. Met het digitale kastje kun je tevens de cv bedienen en diverse vertrekken doen volstromen met je muziekkeuze uit 500 wereldzenders. De plastic cd’s zijn gedumpt, vinylschijven hooguit beschikbaar als gadget, meestal wegens de hoes. Je voorkeuren worden geregistreerd door de internetproviders die geld verdienen door je gegevens te verkopen.
De teloorgang van de boekenkast weerspiegelt zich in de gang van zaken rond B&P. De burgerij ontwikkelde aversie tegen het geringe assortiment, de harde ledenwerving en de kleine lettertjes die menigeen opzadelden met het even verplichte als ongewenste kwartaalboek. De handel in vinylschijven stortte in de jaren 80 ineen, de eigenzinnige serie uitgaven van B&P verdween. Het bedrijf ging in 1986 op in ECI, een concurrent met fysieke winkels. De tijdgeest werd desondanks niet verstaan. In 2010 sloten de ECI winkels. De internetverkoop bleef, maar zal verdrinken in Bol.com, Amazon of het Chinese Alibaba.
Mijn boekenkast staat er steeds meer verweesd bij, al koop ik geregeld nog een modern boek. Bezoekers worden verrast door het bestaan, maar niemand leest titels of vraagt zich iets af. Hopelijk komt er ooit een echte revival: het boek als symbool van reflectie, mindfulness, het vermogen tot het maken van keuzen in een wereld van digitale controle. Desnoods laat ik de boekenkast ombouwen tot boekenkist. Om te ontsnappen als Hugo de Groot, of erin tot stof weder te keren.
Monk 19 februari 2019
Foto: Monk
