Up in the air is een film uit 2009, geregisseerd door Jason Reitman, in de hoofdrol George Clooney als Ryan Bingham. Een ontslagspecialist reist per vliegtuig de wereld af om namens grote bedrijven mensen te ontslaan. Beter dan je geschokte werknemers onder ogen te komen, huur je als werkgever een vreemde in om het vuile werk te doen.
Ryan Bingham heeft een concept om zijn slachtoffers aan te pakken. Alles wat je verzamelt in het leven is te beschouwen als bagage, als last. Wanneer je bevrijd wordt van baan, spullen en relaties, ben je vrij om echt te leven. Ontslag is dus bovenal een kans, hoe diep het ook ingrijpt in je bestaan. Een mening die bij het Ministerie van Soza en uitvoerder UWV op applaus kan rekenen.
Het grootste deel van zijn bestaan brengt Ryan door met reizen. Hij kent alle luchtvaartmaatschappijen en hotels. Met zijn stapel creditcards wordt hij aanhoudend herkend en bejegend als goede klant.
Je kracht is in beginsel tevens je valkuil. Ook Ryan verzamelt iets: airmiles. Anders dan bij ons worden hiermee werkelijk gevlogen afstanden bedoeld. Zijn stille streven is gericht op het magische getal van 10.000.000. Dit opent de poort naar een super VIP card, voorbehouden aan slechts een handvol mensen. Ryan is gevoelig voor exclusiviteit.
De film toont een keiharde business (mensen op straat zetten) in een setting van achteloze vluchtigheid. Up in the air is de verbeelding van modern neoliberalisme: in concept, uitvoering en consequentie. Hierin is de mens bovenal een economisch wezen, nuttig of nutteloos. Je neemt mensen aan en voert hen af al naar gelang je hen nodig hebt. Gevolg is onder meer een diffuus en flexibel arbeidsleger dat elke zekerheid in het leven ontbeert. En juist dit wordt als geweldig en bevrijdend voorgesteld.
Na afloop zapte ik door het zenderbestand om uit te komen bij National Geographics. Ik zag een vliegtuig dat zijn bestemming voorbij vloog en langer dan een uur alle radiocontact negeerde. Oorzaak: de heren piloten hadden het te druk met privé zaken. Indachtig 9/11 waren er al straaljagers onderweg om de airliner desnoods neer te halen.
Het ging over raakvlakken tussen technologie en de mens in de luchtvaart. Waar technologie taken overneemt, verliezen piloten aan concentratievermogen. Ook zijn zij vaak oververmoeid en verzwijgen medische problemen. Hieronder ligt een andere problematiek. Piloten moeten te dikwijls en op ongeregelde tijden vliegen, soms zelfs tegen betaling van hun kant omdat de werkgever weet dat vlieguren een voorwaarde zijn om het brevet te behouden. Ook worden zij met relatief weinig ervaring tot gezagvoerder benoemd en blijven periodieke medische keuringen achterwege.
Hiermee houden de problemen niet op. Er is geregeld sprake van achterstallig onderhoud aan de machines. Op vitale plaatsen worden gebruikte in plaats van nieuwe onderdelen ingebouwd. Toestellen krijgen minimaal brandstof mee om het gewicht (verbruik) zo laag mogelijk te houden. Soms zijn verkeerstorens onderbemand. Welkom aan boord!
Ontslagspecialist Ryan Bingham blijft verschoond van riskante situaties in de lucht, maar krijgt wel te maken met andere schaduwkanten van het systeem waarin hij gelooft en actief aan bijdraagt. Zijn positie wordt serieus bedreigd door jonge collega Natalie, die de ontslagprocedure denkt digitaal te kunnen stroomlijnen (bezuinigen). Met de nodige inspanning bezweert hij dit gevaar (dat een nieuwe uitdaging had moeten zijn), maar op privé gebied gaat het minder.
Hij ontmoet zakenvrouw Alex die ook vaak onderweg is en zich niet wil binden. Ryan wordt verliefd. Onaangekondigd meldt hij zich bij haar privéadres om vast te stellen dat zij getrouwd is en kinderen heeft. Een lelijke tegenvaller voor een realist die wil dromen. Toch is redding nabij. Hij ontvangt zijn begeerde VIP card en begint vol goede moed aan een nieuwe ronde ontslaggesprekken.
Up in the air toont een meedogenloze wereld. Het Amerikaanse systeem beloont brutaliteit en harteloosheid, opportunisme en oppervlakkigheid, kortom: alles bepalende efficiency.
National Geographics laat zien waartoe dit kan leiden. Ook boven Nederland komt het geregeld tot near-misses en andere ongein.
Pas maar op met die spotgoedkope aanbiedingen!
Monk
6 april 2015
(foto: Monk)
