Wat is een held? WF Hermans deed hierover een uitspraak die al een halve eeuw bekendheid geniet: een held is iemand die straffeloos onvoorzichtig is geweest. (Donkere kamer van Damocles).

Deze opvatting is bepaald misantropisch en waarschijnlijk juist daarom nog altijd controversieel. Er staat in feite, dat een slechter lot voor betrokkene even rechtvaardig was geweest. Hieronder voel je de opvatting dat de mens(heid) het nauwelijks waard is om iets van belang voor te riskeren. Helden verdienen ons wantrouwen.

Bij Hermans geldt geen morele drijfveer of plichtsgevoel. Je pakt een kans en negeert het risico. Het loopt goed af of slecht. Erkenning voor een goede afloop is onzin en dient tot niets. Nou ja, je kunt er misschien een goed verhaal over schrijven. De held als kapstok voor scheppend nihilisme.

Hermans uitspraak is hoe dan ook interessanter dan de omschrijving die het Nederlands Woordenboek geeft van het woord held. Hierin staat: een held is iemand die iets gevaarlijks doet wat goed afloopt. Dit is taal voor mensen die hun mening uit de Metro halen, onderweg naar kantoor.

Van huis uit is een held vooral een figuur die grootse daden verricht en hierbij een breder belang voor ogen heeft dan zijn eigen persoonlijke. Hij (of zij) kan zelfs een metafoor zijn en dus verzonnen. Het gaat niet om de persoon, maar om wat hij vertegenwoordigt.

Een held kan niet zonder moed en morele superioriteit. Hij dient immers tot voorbeeld van juist gedrag. Dit geldt ook met terugwerkende kracht. De held wordt dan van stal gehaald om de werkelijkheid te verdoezelen. Zo wordt de 80 jarige oorlog gewoonlijk voorgesteld als de heldhaftige strijd van een klein democratisch volk tegen het machtige en autoritaire Spanje. De werkelijkheid is, dat het vooral een burgeroorlog was, van beide kanten aangestuurd door een elite. Roomsen en protestanten stonden elkaar naar het leven. Na afloop was iedereen het beste af met een pak leugens.

Heldendom wordt gebruikelijk gekoppeld aan levensgevaarlijke situaties. Je hebt oorlogshelden en verzetshelden. Rabiate gelovigen noemen hun broeder of zuster een held wanneer deze op een groentemarkt 25 burgers inclusief zichzelf opblaast. De man die een kind uit een brandend huis haalt, wordt al snel een held genoemd. De zeldzame politicus die een land uit het moeras trekt, moet iets langer wachten op erkenning.

Daarbij zijn er genoeg onderscheiden helden die helemaal geen levensbedreigende situaties trotseerden. Socialistische landen kenden medailles toe aan mensen die decennia lang zonder chagrijn eentonige arbeid hadden verricht. Zij werden bijvoorbeeld tot Held van de Arbeid benoemd. Hun medailles kun je vandaag aantreffen in kringloopwinkels. Ze kosten bijna niets omdat haast iedereen ze vroeger of later kreeg.

In een welvarend en risico mijdend land erodeert het begrip held onherroepelijk. Bij ons ben je een held wanneer je een inbreker verjaagt of op het juiste moment met een lading coke op het feest verschijnt.
Nederland is geen land voor bovenmenselijke opofferingen. Gewoon doen, is al gek genoeg en omdat we boven op elkaar leven, is er een algemeen besef dat echt heldengedrag gevaarlijk kan zijn. Voor buitenstaanders, met name.
In WO II werden amateuristische verzetsdaden door de Duitse bezetter geregeld beantwoord met de executie van onschuldige burgers. Wij zijn meer een land voor pantoffelhelden.

Natuurlijk wist WF Hermans dit allemaal ook. Zijn uitspraak over het begrip held moet daarom niet worden opgevat als een definitie. Het is een sneer aan het adres van lieden als Weinreb die dachten met deze eretitel te mogen pronken.

Dus wat is nu een held? Wat dacht u van de ultrakorte omschrijving rolmodel?

Monk
25 juli 2015
(foto: Monk)