Premier Mark Rutte hield dit weekeinde een toespraak in het Scheepvaarthuis te Amsterdam. Aanleiding was SAIL, de 5 jaarlijkse zeilparade van Tallships. Hij sprak over de Pijlers van Ondernemend Nederland. We moeten terug naar de sfeer van de Gouden Eeuw, een tijdvak dat ondenkbaar is zonder de VOC. Uiteraard was onze Mark(t) in gezelschap van politiek vriendje Hans de Boer, voorzitter van VNO/NCW, waarover ik al schreef in Regent*.

De VOC, Verenigde Oost-Indische Compagnie, vigeerde van 1602 – 1798. Het was een particuliere handelsonderneming met de marktgebieden achter de Kapen van Zuid Afrika en Zuid Amerika. Prijsbepaling en logistieke controle waren essentieel. Vandaar dat de Compagnie hierop het monopolie had. Destijds was de VOC het grootste handelsbedrijf ter wereld, opgebouwd met min of meer vrij verhandelbare aandelen. Her en der langs de vaarlijnen werden handelsposten bezet. Met allerhande potentaten en vorsten werden contracten afgesloten. Omdat in den vreemde geen behoefte was aan Europese producten, betaalde de VOC met edelmetaal, wapens en opium. De onderneming had een eigen oorlogsvloot en een leger om de belangen te beschermen. Tegen 1700 was elke tweede werknemer soldaat. De VOC regelde daarginder bestuur en rechtspraak. Het werkvolk hield zich veelal bezig met smokkel omdat er werd onderbetaald.
Na kostbare oorlogen met Engeland ging de VOC eind 18e eeuw feitelijk failliet. De onderneming werd genationaliseerd en de schuldenlast van 120 miljoen gulden overgenomen door de Nederlandse Staat.

Ziehier het beloofde land van de VVD. Premier Rutte heeft weer eens geroepen dat Nederland terug moet naar de VOC mentaliteit. Dan gaat alles goed komen. Leest u vooral de onderzoeken naar handel en wandel van bijvoorbeeld ABN/AMRO nog eens door en u zult verrassende overeenkomsten aantreffen.

Al direct na de oprichting in 1602 werd zwaar ingezet op het vormen van een oorlogsvloot. Er moesten handelsposten worden ingenomen. Met name oudere Portugese forten vormden een doelwit. Hierbij werden veel schepen en lading buitgemaakt, waarmee de VOC eigenlijk van meet af een Kaapvaart Compagnie werd.

Handelssucces bleef aanvankelijk uit: de onderneming kostte meer dan ze opbracht. Fraude en vage termijnhandel in uitstaande aandelen waren het gevolg. De bestuurders van de Compagnie gingen feitelijk aan de haal met het ingelegde kapitaal, zodanig dat de Staten moesten ingrijpen. Nog jarenlang was het bepaald riskant en onvoordelig geld op de VOC in te zetten. Al in 1622, twintig jaar na de oprichting, moest aan de macht van de zittende bestuurders een halt worden toegeroepen. Dit gebeurde niet door de Staat, maar door beleggers die zich benadeeld wisten. Mismanagement, zelfverrijking, gebrek aan openheid van zaken en belangenverstrengeling dreigden de Compagnie op te blazen. Er werden beperkingen ingesteld voor bestuurders, waar overigens geregeld de hand mee werd gelicht. Het was de Kaapvaart die een vroeg faillissement voorkwam.

In zijn toespraak stelde Rutte dat de wereldmarkt ook voor het MKB open staat. Werkelijk? Ik zal het bij gelegenheid in Griekenland vragen aan de kleine boeren en vissers. Of anders dichter bij huis: aan het legertje zzp-ers dat op bijstandsniveau leeft.

Natuurlijk, onder VOC bewind (waarmee ik bedoel dat Nederland in de Gouden Eeuw goeddeels corporate-run was) werden ook goede zaken bereikt: wetenschappelijk onderzoek, cultuuranalyse, technologische verbeteringen, kapitaalsaccumulatie. Met name Amsterdam, absoluut zwaartepunt in de VOC, werd een schitterende stad. De geschiedenis van de VOC kan onmogelijk in kort bestek worden behandeld. Het archief bestaat uit minstens 25 miljoen pagina’s.

Neemt niet weg dat de welvaart werd opgebouwd met grootschalige roverij, horigheid, intimidatie, onderbetaling, bedrog en fraude. Bij het faillissement van 1798 werd de VOC in de volksmond niet voor niets spottend Vergaan Onder Corruptie genoemd.

Hans de Boer mocht ook nog wat zeggen: groei is goed, groei is sociaal. De VOC bestuurders moeten destijds ongeveer hetzelfde hebben geroepen. Bijna onvermijdelijk dacht ik aan de film Wall Street en vond het ineens logisch klinken: greed is good, greed is social.

Monk
24 augustus 2015
(Foto: Monk)
* Regent, 26 juni 2015, te vinden onder Beschouwingen.