Taal is onderdeel van het waarnemen en denken. Het vormt een belangrijke schakel in de communicatie. Taal is altijd in beweging omdat de werkelijkheid voortdurend verandert. De neerslag van ingrijpende maatschappelijke processen van de laatste decennia vinden we terug in de taal.
Woorden en uitdrukkingen komen en gaan. De Dikke Van Dale heeft er een flinke taak aan deze te inventariseren en te boekstaven, maar het verschijnsel is normaal. De grote schrijver Celine klaagde er al over. Zijn grootmoeder sprak in termen die hem archaïsch voorkwamen: Hadde de kachel gebrand, dan ware het warmer geweest! Niemand spreekt vandaag nog van reactionair, waar de jeugd van 1970 er de mond vol van had. Het eetlezen van Campert stamt uit de jaren 80 en verwierf enige tijd cultstatus. Eclectisch (het beste uit alles kiezend) is een moderne afzwaaier, op voorhand gedoemd, alleen al omdat het ruikt naar antroposofen.
De laatste pakweg 25 jaar raakte het in zwang om gebeurtenissen en emoties op te blazen. De media hebben het niet meer over grote belangstelling, maar over enorme of zelfs overweldigende belangstelling. Onderwijzers werden docenten, leerlingen mochten zich student gaan noemen, al zaten ze op de Spinazie Academie. Alles is mega en maxi. Het opblazen in de taal zegt iets over de samenleving en de manier waarop we onszelf zien en met elkaar omgaan. Opjagen, overdrijven en schreeuwen is de norm geworden. Dit zal de reden zijn, waarom het programma DWDD zo’n succes heeft.
Een irritante toevoeging is het woordje top. De media spreken van top criminelen, top advocaten, top voetballers, top wetenschappers, top economen, top koks, top vakanties, top techniek, top dating sites. Met als klap op de vuurpijl het kinderachtige Toppie! Het enige woord waarin top gedegradeerd is, betreft topless. De vrouwen zijn gestopt met het dragen van badkleding waarvan de bh permanent zoek is.
Naast de functie van aandacht trekken, suggereert het woord top dat in alles het hoogste bereikt kan worden en in ieder geval waard is om na te streven. Op voorwaarde van blinde inzet en genadeloos ellebogenwerk. Top drukt kortom een mentaliteit uit. Wie deze afwijst, is een slappeling of een defaitist.
Top verwijst verder naar rangorde. Het regent van de top 10, top 25, top 100 en top 2000 opsommingen. Van ongeveer alles worden lijstjes gemaakt: sportprestaties, muzieknummers, artiesten, politici, bestuurders, sukkels, posities, weersomstandigheden, vakantielanden, roofdieren en koelkastmodellen. Er lijkt een permanente oorlog aan de gang om wie of wat bovenaan staat en dat is het precies: een uitzichtloze strijd.
Waar taal zou moeten dienen om zorgvuldigheid in de begripsvorming te betrachten, is het vandaag vooral een middel om snel te communiceren en indruk te maken. Snelheid op zich imponeert. Al in 1986 stond op het achterruit van een Alfa GTV uitdagend 2Fast4You. Met gewone woorden kom je nergens meer: een advocaat zonder opsmuk is voor losers: je huurt een expert of top advocaat in om je gelijk te halen. Wanneer een muziekbandje geen top attractie wordt genoemd, weet je dat het bagger is. Nou ja, Nick en Simon worden vaak juist weer wel Top genoemd, dus u bent gewaarschuwd.
Woorden die heel wat pretenderen, kunnen ook dooddoeners worden. Duurzaamheid is een woord dat in oorspronkelijke betekenis zinvol en subtiel is. Het veronderstelt bewustzijn over het omspringen met energie en grondstoffen. Vandaag is het een modewoord geworden, ingelijfd door de commercie om de consument het gevoel te geven dat er niets mis is met zijn gedrag. Omdat dit onhoudbaar blijkt, verzinnen we keurmerken die onderscheid moeten bieden naar de mate van duurzaamheid.
Taal behoort steevast tot de methoden om mensen uit te sluiten en andersom het eigene te beveiligen. Managers zijn er ware sterren (sic) in. Denk aan woorden als: brainstormen (nadenken), effectief (meetbare resultaten), committment (mond houden), loyaliteit (je aanpassen), heroriënteren (zonder uitleg veranderen), deprioriteren (laten liggen), aanscherpen (druk opvoeren), tackelen (aanpakken), kernwaarden (die van ons), kantelen (niet meer terug willen), non-issues en gepasseerde stations (willen we het niet meer over hebben), afspraak = afspraak (afrekenen), appeltje eitje (doodsimpel, dus waag het niet dit moeilijk te vinden). Er bestaan zelfs woorden voor dit systeemgeweld: irritaal en vaagtaal.
Taal is geen onschuldig verschijnsel. Het dient een doel, al te vaak dat van de macht. Wie denkt dat dit onzin is, moet natuurlijk 1984 van Orwell lezen, vanwege het omdenken waarmee een woord het omgekeerde betekent van wat wordt gesuggereerd. Bij Orwell is het Ministerie van Vrede expliciet bezig met oorlog voeren. Managementstaal dient om te verwarren, te imponeren en het eigene te beschermen. Taal dringt het bewustzijn en het denken binnen. Een beperkte, slordige taal moet wel leiden tot of het gevolg zijn van oppervlakkig denken.
Lang geleden sprak een energieke chef zijn werkvolk toe. Ik was net 21 jaar en betekende al niets. De chef spoorde ons aan hard te werken, want iedereen kan directeur worden. Ik schoot in de lach, tot ergernis van de chef. Niet dan?!, beet hij me toe. Ik schrok een beetje, was helemaal niet uit op onenigheid. Er kan er maar 1 directeur worden, antwoordde ik verdedigend, hier zie ik minstens 15 mensen, 14 worden er dus in geen geval directeur.
Wist ik veel dat je voor het ontkrachten van kletskoek ontslagen kon worden.
Monk
17 oktober 2015
(foto: Monk).
