Slechts 1% van de wereldbevolking bezit evenveel als de restende 99%. Geloof in een egalitaire samenleving is absurd. Onze maatschappij lijkt veel meer op die van Louis 14 uit de 18e eeuw. De kloof wordt dieper en dit is geen toeval. Bezit wordt in onze wereld bijna automatisch vertaald naar macht. Je ziet dan ook steeds meer schatrijke mensen met ultieme politieke macht.

De elite vindt rechtvaardiging voor de situatie in de min of meer democratische verkiezingen. Werd Donald Trump, de man die armoede veracht, niet juist door de armen gekozen? Een belangrijke factor in deze paradox is, dat velen onverminderd geloven dat het uitblijven van rijkdom en voorspoed aan henzelf ligt. Wanneer je maar voldoende slim bent en hard werkt, zal rijkdom je ten deel vallen, volgens de liberale theorie.
Hoeveel directeuren heeft dit bedrijf, vroeg ik mijn chef al in 1972, toen hij ons de ultieme drogreden voorhield dat we met hard werken de hoogste positie konden bereiken. Drie maanden later stond ik op straat, al lag dit vast wel aan iets anders. De praktijk is, dat wie rijk is gewoonlijk in goede doen zal blijven en arm blijft arm. Sociale mobiliteit is veel geringer dan de elite de armen doet geloven.

In dit licht zijn verkiezingen zoals die binnenkort hier te lande worden gehouden, minstens ten dele een lachertje. Denkt u werkelijk dat er veel verschil is tussen de redelijkerwijs mogelijke coalities? Verkiezingen vormen de neerslag van een breed gedragen geloof in de samenleving. Dit is eerder irrationeel dan op feiten gebaseerd. Het wanbeleid binnen VVD departementen in de afgelopen jaren speelt nauwelijks een rol in de populariteit van de partij. Democratie is mooi, maar vooral voor probleemarme tijden.
In geen van de gevoerde of nog te voeren debatten staat de kloof tussen rijk en arm centraal. Politici vliegen elkaar in de haren op deelonderwerpen, maar zelfs deze verschillen tenderen naar een gemiddelde. Het is toneel, soms alleszins vermakelijk om naar te kijken, maar toneel.

Macht is niet gericht op verandering, maar op behoud van verworvenheden. In de positivistische ideologie van het liberalisme worden we aangespoord alles uit de kast te halen, zogenaamd om onszelf te verwezenlijken, maar in de harde werkelijkheid komt het neer op produceren en consumeren, een format waaraan bijna niemand ontkomt. Aan beide zijden wint de elite en neemt de kloof dus toe. In de vrolijke wereld van de opgeschroefde productiedruk neigt inmiddels 1 op 7 werknemers naar een burnout. Bij het departement van Justitie wil een kwart van het personeel liever vandaag dan morgen vertrekken. Kwestie van goed beleid, denk ik.

Van gelijke kansen is nooit sprake geweest, maar vandaag nog minder dan pakweg een halve eeuw geleden. Wie wil studeren, loopt aan tegen geldverslindende problemen als huisvesting en zelfs verschil in toegankelijkheid tot informatie. De sukkelaar met een goedkope laptop is geen partij voor Het Student dat zich een i7 en een state of the art iPhone kan permitteren. Maar het gaat verder en minder zichtbaar: regelgeving in de belastingheffing om iets te noemen, bevoordeelt de elite en duwt de rest omlaag. Crises worden afgekocht met belastinggeld van vooral de gewone bevolking. Zelfs wanneer het tot oorlog komt, betaalt de gemeenschap en wint de elite. Dit werd heel duidelijk met de Amerikaanse inval in Irak. De bommen en granaten werden betaald door de Amerikaanse belastingplichtige, maar de vette contracten voor wederopbouw en oliewinning gingen naar figuren als Dick Cheney.

Hoe deze scheefgroei aan te pakken (van oplossen durf ik niet te spreken)? Van de elite hebben we weinig goeds te verwachten, gelet op de uitstaande belangen. Dus moet verzet van onderaf komen. Een bijna onmogelijke taak, alleen al omdat juist de elite het meest mobiele deel van de bevolking is. De elite is het minst gebonden aan een plek om te wonen of om geld te verdienen.

Terugtrekken op de aloude vestingmuren van natie, religie of cultuur zal geen soelaas bieden. Hooguit wordt het onterechte vertrouwen in echt herstel op grond van dit terugtrekken tijdelijk opgerekt. Concreet: terugkeer naar een verdeeld en versplinterd Europa is geen optie. Dit is feitelijk niet eens mogelijk, omdat zoals gezegd de economische macht allang internationaal is georganiseerd. Succes van rechts nationalistische politici als Le Pen en Wilders is (wat mij betreft) begrijpelijk, maar een verkeerde richting. Dit zal geen einde maken aan de wanverhouding tussen rijk en arm. Onder de programma’s van genoemde politici schuilt een neoliberale agenda. Succes zal leiden tot verdere chaos en onderlinge haat, die vooral juist de armere delen van de samenlevingen zullen treffen.

Monk
16 februari 2017
(foto: Monk)