Monkwise

columns verhalen fotografie

Doodstraf?

Amsterdam

Werkt de doodstraf afschrikkend? Dit is niet bewezen en het valt ook moeilijk aan te tonen. Van niet begaan wangedrag blijft immers onbekend of dit is op basis van afschrikking.

De doodstraf is oud en speelt mondiaal in onderscheiden culturen. Zij is de ultieme afwijzing van wangedrag binnen de kaders van bestaande machtsverhoudingen.

In een wetgestuurde staat dient straf in beginsel om de gemeenschap te beschermen. Dat de doodstraf ook om andere redenen werd en wordt uitgevoerd, vinden we terug in dictaturen, bij sektarische groepen en in illegale organisaties zoals de maffia.

Meningen over de doodstraf houden gewoonlijk verband met halsmisdrijven: moord en doodslag, terreur en landverraad. Dit wijst op een zekere consensus. In landen waar de doodstraf bestaat, hechten mensen meer aan deze optie dan waar ze lang geleden werd afgeschaft. Jongeren denken niet humaner dan ouderen. Cultuur optimisten vinden dit vreemd: ze veronderstellen dat mensen steeds wijzer worden. Je kunt gebrek aan empathie beter toeschrijven aan onnadenkendheid, slechte opvoeding en gebrek aan levenservaring. En wat te denken van verruwende verhoudingen in de samenleving, racisme en discriminatie?

Beslissingen zijn onlosmakelijk verbonden met argumenten. Voorstanders van de doodstraf voeren vooral aan: het recht op wraak, bevorderen van veiligheid en kostenbesparing ten opzichte van langdurige detentie. Tegen de doodstraf pleiten: de dood is onherroepelijk, de staat moet geweldsspiralen doorbreken, de doodstraf treft vooral de onderklasse en religie en/of humaniteit druisen in tegen een opgelegd levenseinde.

Mensen zijn impulsief en niemand kan zich zijn eigen dood voorstellen. Anders gezegd: geestelijke buitensporigheid bepaalt de lichamelijke. Lang niet iedereen die een levensdelict begaat, is op het moment van handelen volledig toerekeningsvatbaar. Een dader zal weliswaar meestal beseffen wat hij doet, maar niet de draagwijdte onderkennen. Naast haperende empathie spelen ook domheid, hebzucht en de drang tot een groep te behoren een rol. Mensen gaan ver om hun zin door te drijven en niet buiten de boot te vallen.

Professionals wegen consequenties af, maar de meeste halsmisdrijven worden gepleegd door amateurs. Zij handelen vanuit een opwelling, onder invloed van drank of een ideologie. Meer algemeen kun je stellen dat het vooruitzicht van straf een beperkt remmende werking heeft. Hierbij gaat het niet alleen om de strafmaat, maar ook om de pakkans. Een geringe pakkans suggereert een lage maatschappelijke prioriteit, die weer drempelverlagend werkt.

De doodstraf als vooruitzicht schrikt toekomstige daders niet (helemaal) af. Maatschappelijke ongelijkheid kan halsmisdrijven bevorderen, maar gelijkschakeling maakt er geen einde aan.
Het moreel besef van mensen wordt nogal eens overschat. De wet mag een laatste anker vormen, zonder moraliteit resteert een criminele rekencultuur versus een verlatingsgevoel en redeloze reacties in de samenleving.
Misdaad is overigens normatief. Over goed en kwaad wordt verschillend gedacht en niet alleen uit opportunisme. Er bestaan geen objectieve wetten om gedrag te reguleren.

Verheerlijking en romantisering van criminaliteit vormen een oud fenomeen. Menig drugsbaron werd bewonderd, moordenaars krijgen liefdesverklaringen toegestuurd. Betrekkelijk nieuw is de directheid en massaliteit in het gebruik van (sociale) media.
Of met de verheffing van emotie tot leidend beginsel ook inhoudelijk winst wordt geboekt, is de vraag.

Voorkomen is beter dan genezen. Het vraagt nogal wat om een complexe samenleving te vrijwaren voor dodelijk geweld. Wonderen verwacht ik nergens van, maar de doodstraf kan alleen maar meer ellende brengen. Beschaving heeft een prijs.

Monk 15 Mei 2018
(Foto: Monk)

Print Friendly, PDF & Email

Reacties zijn gesloten.