Amsterdam CS

Op elke zeven werknemers belandt er eentje in een burnout. Men raakt de kluts kwijt, is aan het eind van zijn /haar Latijn, de wereld stort in.  Maar ook studenten en zzp-ers branden af. Verzet tegen de ontregeling is zinloos en verergert de mentale toestand, niet zelden voortgezet in fysieke kwalen. Anders dan bij gebroken benen of zelfs kanker wordt stress als oorzaak van uitval nauwelijks erkend en dan nog voornamelijk vanwege het kostenplaatje voor de economie. Wat te doen?

Naar aanleiding van alarmerende berichten hierover, organiseerde Omroep MAX een Nationaal Stressdebat. Nogal een pretentie, die dan ook allesbehalve werd waargemaakt. Vertegenwoordigers van de geraakte categorie alsmede zelfbenoemde stress coaches mochten hun zegje doen. Presentatoren Ellis de Bruine en ADHD Cees Grimbergen lieten uitvallers de verschijnselen toelichten en concludeerden met de nodige instemming dat de jongere generatie teveel wil, elkaar opdrijft, perfectionistisch is en tegelijk van huis uit minder gewend aan tegenslag. Coaches kwamen met hun gebruikelijke remedies aanzetten: klankschalen, knuffeldieren, mind resetten, voedseladviezen en sportactiviteiten. Waar geld rolt, verschijnt Beun de Haas. De stijl is assertief, om niet te zeggen agressief.

De (ook bij MAX) algemeen gedragen opvatting is, dat stress een individueel probleem is en neerkomt op onvermogen paal en perk te stellen aan overlading (in studie of arbeid). Coaches willen hier inzicht in verschaffen en tegelijk een zo snel mogelijke hervatting van het geleefde leven. Ambitie en competitie worden als uitgangspunten niet gekritiseerd. De maatschappij wordt aanvaard zoals deze is. Een gemakzuchtige houding, als u het mij vraagt. Stress is een maatschappelijke kwaal, minstens deels veroorzaakt door krachten buiten het individu.

MAX toont geen patronen of drijvende krachten in de maatschappij. Je hoeft evenwel maar een weekje berichten bijeen te sprokkelen en je ontdekt hoe het werkt. Het neoliberale adagium is, dat markteconomie en marktmaatschappij hetzelfde zijn. De mens is rationeel en wordt gedreven door eigenbelang. Hiermee bevordert hij (zij) niet alleen het eigen welzijn, maar ook dat van de maatschappij als geheel. In dit wereldbeeld wordt niet gedroomd maar gehandeld. De rechtse politiek steunt massale deelname in productie en consumptie, in een steeds hoger tempo. Wie niet mee kan, heeft dit aan zichzelf te danken. Wie niet wil, krijgt straf.

Niet alleen het bedrijfsleven, maar ook de overheid maakt overeenkomstige keuzen. Universiteiten worden gedwongen geld over te hevelen van gedragswetenschappen en cultuur (literatuur, beeldende kunst, muziek) naar exacte vakken: ofwel naar datgene wat de economie (de bestaande geldorde) dicteert. De studiefabrieken zouden, in lijn met de marktwerking, het liefste de Nederlandse taal opheffen en Engels als voertaal invoeren. Zo kunnen meer (betalende) buitenlandse klanten worden binnengehaald. Aan cynisme overigens geen gebrek: studenten betalen hieraan in toenemende mate mee. Geen afgebrande student die straks nog naar een psycholoog kan en als er een te vinden is, word je geacht je beklag in het Engels te doen. Hier is trouwens geen tijd voor, want studenten moeten een bijbaan hebben om niet in schulden te verzuipen.

De politieke crash van Rutte inzake afschaffing van de dividendbelasting toonde al dat multinationals geen boodschap hebben aan het landsbestuur wanneer hen dit zo uitkomt. Unilever komt of gaat wanneer het wil, een gul geschenk aan haar adres ten spijt. Nederland staat bekend als topland in belasting ontwijken en in de export en transito van drugs. Sociale structuren worden in tempo afgebroken, de pensioendatum opgeschroefd tot de grens van het maatschappelijk draagvlak. De arbeidsmarkt is uiteen getrokken en zal nog verdere schade oplopen in feitelijke inkomensverlaging en bestaansonzekerheid. De prijs van een huis is fenomenaal; de bijhorende hypotheek een garantie voor een half leven als Bankslaaf. Mede hierdoor staat zelfs de demografie onder druk. Tussen en binnen bedrijven worden werknemers uitgemolken met deadlines, controle, overwerk en 24 uur bereikbaarheid. Leven om te werken in plaats van andersom.

Begrijpt u mij goed: in een democratie heeft iedere volwassene de plicht om het eigen gedrag te bevragen. Nergens in de wet staat dat je elke dag op sociale media moet kwekken of geen tegenwicht mag bieden aan overvraging door je baas. Klakkeloos meegaan in opvattingen om je heen blijft een keuze. Jezelf wijsmaken hoe bijzonder je bent en beter dan de rest, is per definitie onhoudbaar: middelmaat ontstaat op elk niveau. Maar het zijn de maatschappelijke randvoorwaarden waarbinnen de ratrace wordt gedicteerd met de worst en de stok.

In dit losgeslagen gekkenhuis wekt het verwondering hoeveel nog functioneert. Dit is met dank aan het feit dat onder elke economie een andere ligt: die van onbetaalde arbeid en verzorging. Hieraan mag je denken, wanneer je deelneemt aan de ratrace en elk omgevingsbesef verliest. Verwacht niets van de grote bedrijven, al helemaal van miljardairs als Gates of Zuckerberg. Besef dat gevestigde politiek alleen interesse heeft voor gedragingen en denkbeelden die haar machtspositie bevorderen. Denk zelf na en draag dit uit!

Monk
10 juli 2019
(Foto: Monk)