Mat kapitalisten heb je altijd oorlog.

Ik geef toe: mijn eerste reactie op de (toen nog dreiging) van een Russische inval in Oekraïne paste in het gangbare plaatje dat de media ongehinderd over ons uitstorten: Rusland fout, Europa en Amerika goed, het arme Oekraïne in de rol van Calimero. Voor mij bewijst dit, hoe verleidelijk het is om de gangbare gedachtegang te volgen.

Een schrikbeeld strijkt neer over Europa. Russische troepen betreden het grondgebied van Oekraïne. Hoe ver ze zullen oprukken, hoeveel geweld eruit voortkomt en welke landen erin worden meegesleurd, is lastig te voorspellen. Je kunt stellen, dat de situatie gevaarlijk is voor heel Europa. Waarom eigenlijk en hoe is dit zo gekomen?

In het fenomeen geschiedenis zijn geen beginpunten aan te wijzen. Geschiedenis is een onafgebroken stroom van feiten, namen, omstandigheden, ontdekkingen, oorlogen, in onderlinge en niet zelden ondoorgrondelijke verweving. Kantelpunten fungeren om ons begrip en inzicht aan vast te knopen, maar zijn uiteindelijk fictief en tijdelijk bruikbaar.

In de situatie rond Oekraïne, wil ik het eerste piketpaaltje slaan in het jaar 1000. In deze tijd heerst Koning Vladimir in Kiev. De man wordt in heel Rusland beschouwd als de Aartsvader. Waarmee ik bedoel dat Oekraïne, eeuwenlang onderdeel van Rusland, ook vandaag nog in Moskou wordt beschouwd als onvervreemdbaar Russisch gebied. Bij ons mag geschiedenis (met dank aan slecht onderwijs) nauwelijks inhoud hebben, elders in de wereld is dit een heel ander verhaal.

Paal 2 zet ik neer bij de Russische Revolutie, meer precies de proletarische oorlog van de Bolsjewieken tegen zelfstandige boeren (koelakken), die vooral in graanschuur Oekraïne leefden. De strijd begon in 1918, werd onderbroken door de Nieuw Economische Politiek (1921 – 1928) en door Stalin hervat met de collectivisering van de landbouw. Dood, verderf en deportatie viel duizenden te beurt. Erger nog was, dat de collectivisering miljoenen de hongerdood in dreef. Onder Stalin konden de boeren letterlijk doodvallen.

Paal 3 komt bij de afspraken van Jalta (1943) over de nieuwe grenzen van Europa na de val van Nazi Duitsland. Stalin zorgde goed voor Rusland, formeel de USSR. Hierin werd Oekraïne beschouwd als integraal onderdeel, niet als potentieel zelfstandige deelrepubliek. De getrokken grenzen werden vastgesteld om binnenlands bestuur van het immense land mogelijk te maken. Rusland is nooit een democratisch land geweest: niet onder de tsaren, noch onder der communisten en zeker niet onder de autocraat Poetin. Onder Gorby en Jeltsin (beiden afkomstig uit de nomenclatuur van de communistische partij) was er geen democratie, maar chaos en maffia. Jalta verschaft Stalin de zekerheid dat hij kan doen wat hij wil.

Paal 4 staat voor 1989: de val van de Berlijnse Muur. De USSR is feitelijk failliet, niet bij machte het economisch succes van het Westen (naderhand eenzijdig geclaimd door de liberalen) te benaderen en daarmee ook gedoemd om de wapenwedloop tussen Oost en West te verliezen. Onder de noemer zelfbeschikkingsrecht ruiken de deelrepublieken van de USSR hun kans. In 1994 is het zover voor Oekraïne. 62% van de bevolking kiest voor onafhankelijkheid, op dat moment meer een daad van nationalisme dan van liefde voor het Westen. De nieuwe landsgrenzen volgen die, welke de Sovjets zelf eerder vastlegden. Hoe vangt een koe een haas?

Paal 5 betreft het aantreden van Poetin in 1999. Onder Jeltsin is hij eind dat jaar premier. Poetin komt uit de communistische nomenclatuur, te weten de KGB. In 2000 wint hij de Russische presidentsverkiezingen. Sindsdien is hij niet meer weg te denken (branden) uit het Kremlin. Poetin werpt zich op als de nieuwe tsaar, vastbesloten het Rijk van weleer te herstellen. De afscheiding van Oekraïne beschouwt hij als illegitiem, een fout van zijn voorganger, zuipschuit Jeltsin. Hierin staan Poetin en zijn clan niet alleen. Een groot deel van de Russen denkt zo en we mogen bedenken dat er meer deelrepublieken bestaan die op deze manier van het moederland zijn weggedreven. Wat staat hen te wachten?

Het jaar 1989 is ook een mijlpaal in de Europese geschiedenis. De Duitse Eenwording en de val van de USSR bieden zowel economische als geopolitieke kansen, een verademing na de Koude Oorlog. Meerdere landen, die lang werden bezet en/of gedirigeerd door Moskou, sluiten zich aan bij Europese organisaties en vaak ook bij NATO, de militaire organisatie onder aanvoering van de andere grote winnaar van WO II: de USA.

Precies hier zit het probleem van Moskou met Kiev. Oekraïne is weliswaar niet aangesloten bij EU, laat staan NATO, maar neigt sterk naar het westen. Daarbij werken EU en NATO vaak samen en treden geregeld op buiten het Europese grondgebied (Libië, Irak, Syrië, Afghanistan). Moskou kijkt aan tegen NATO in de Baltische staten, in het zuiden is Turkije NATO lid, op de Balkan Bulgarije, Roemenië en Kroatië.  Zelfs Albanië is aangesloten. In het westen zijn Polen, Tsjechië en Slowakije NATO lid. Rusland voelt zich omsingeld en dit is niet moeilijk te begrijpen. Waar USA-president Biden en NATO chef Stoltenberg een toekomstig lidmaatschap voor Oekraïne nadrukkelijk openlaten, gaat dit Moskou net een stap te ver.

Europa heeft zichzelf overschat en zich tegelijk kwetsbaar gemaakt. Zo is er het dramatische besluit van Merkel na de ramp in Fukushima om te stoppen met kernenergie. Zo word je afhankelijk van Russisch gas. Ook is er het aandeelhoudersdictaat van internationale oliereuzen als Shell om slechts mondjesmaat te investeren in niet-fossiele energie als waterstof en thorium. De EU is niet in de laatste plaats een conglomeraat van multinationals en gaat de confrontatie met de olieboeren uit de weg. In Nederland wordt het volk gesust met gesubsidieerde luchtfietserij: aardwarmte, windmolens en zonnepanelen.

Laten we ons niet vergissen in onze eigen leiders. Op 6 april 2016 mocht de bevolking zich in een Raadgevend Referendum uitspreken over een Associatieverdrag tussen de EU en Oekraïne. Je kunt een dergelijk verdrag zien als het voorportaal van lidmaatschap van Europese organisaties. Tegen de verwachting van de liberalen in stemde Nederland met 61% tegen het verdrag. Mark zat ermee in zijn maag en redde zich eruit met een betekenisloos inlegvel. Aan de verdragstekst werd niets gewijzigd. Ofwel: Mark had geen boodschap aan de mening van de bevolking. Over democratie gesproken.

Het wordt tijd een toontje lager te zingen. Niet om Poetin een plezier te doen en hem te bevestigen in zijn autocratische gedrag, maar als vorm van zelfreflectie. Houdt dus op met het doen van allerhande bravoure toezeggingen aan het adres van Kiev. Wij hebben daar feitelijk weinig te zoeken. Beter is, te praten met Moskou over een nieuwe status in Europa, ofwel hoe kunnen we een neutrale bufferzone tussen Oost en West vormen.
De vooruitzichten zijn helaas slecht. Het wil bij Mark en zijn Europese kompanen niet indalen dat we te maken hebben met een Kernwapenmogendheid, gekrenkte trots en een clan die zich in eigen land geen gezichtsverlies kan permitteren.

Ook mag Europa zich afvragen of dit conflict niet eerder een zaak is tussen Washington en Moskou. Hoezo bepalen de Amerikanen het in gebruik nemen van Nordstream II, de gasleiding die Oekraïne omzeilt? Het toont eens te meer dat Europa moet leren de eigen boontjes te doppen.

Monk

22 februari 2022