Op het platteland van een halve eeuw terug was men gewend om vervelende verschijnselen te beantwoorden met de harde hand.
Wanneer een kat in huis poepte, gaf je hem een flinke tik, in de hoop dat het niet meer zou gebeuren. Bij herhaling strooide je peper over de stront en wreef de kat er met de neus doorheen. Wreed, maar meestal afdoende. Bleef het probleem zich voordoen, dan werd de kat verjaagd of afgemaakt.
Honden verging het niet beter: een hond bewaakt het erf, maar spuit niet achter passerende fietsers aan en hij bijt niet de hand die hem voedt. Op straffe van.

Deze aanpak wens ik wel eens onze politieke leiders, directeuren en bestuursvoorzitters met gehoorproblemen toe: waarschuwen, op de vingers tikken, de laan uit sturen, bestraffen. Maar het gebeurt zelden. Recidiverende knoeiers en leugenaars worden nauwelijks aangepakt, hooguit toegesproken. De elite komt weg met heel veel wangedrag.

Aan voorbeelden geen gebrek en we kennen ze als Affaires. Wat niet iedereen onderkent, is dat dit woord een afkeurend oordeel inhoudt vanuit het perspectief van de getroffenen. Hiervoor is een moreel kompas vereist, al vrees ik dat er ook larmoyant groepsgedrag voorkomt. Dat (zelfs) meerdere Parlementaire Enquêtes op weinig meer uitdraaien dan een plichtmatig Mea Culpa, beloven van beterschap en uitblijven van harde consequenties, wijst op het bestaan van totaal andere opvattingen. Kennelijk worden deze in voldoende mate gesteund door de Kamer, onderdeel van de elite. Het zal geen toeval zijn, dat het vertrouwen van de kiezer in de Kamer historisch laag is, rond 25%.

Wie naar het bestaan van een kwaadaardige elite wijst, wordt al snel weggezet als complotdenker. Helaas slaan sommigen inderdaad wartaal uit. Er zijn geen Joodse clubs die het bloed van Christelijke kinderen drinken. Er zit geen stofje in het Coronavaccin om de bevolking tot slavernij te brengen*. Maar bestaat er niet werkelijk een elite die onevenredig veel macht heeft en hiermee brutaal omgaat? Kijkt de intelligentsia niet tenminste een beetje neer op hen die niet verder komen dan een bescheiden scholing en ontwikkeling? Laat de elite niet al te vaak burgers over aan voedselbanken, slecht onderhouden huurwoningen, ingewikkelde toeslagenformulieren en instabiele arbeidscontracten? Wie verdienen het meest aan peperdure huizen? Word inkomen uit arbeid niet zwaarder belast dan huuropbrengst en dividend? Bepalen verzekeraars niet eigenhandig wie als fraudeur wordt aangemerkt, waar politie, OM en de strafrechter buitenspel staan?

Bovenstaande schetst geen typisch Nederlandse situatie. In Frankrijk strijden de Gele Hesjes tegen elitaire verhoudingen. Democratie als bestuursmodel staat in de hele Westerse wereld onder druk. Ik geef een recent voorbeeld uit de rechtbank in de VS, waar ex-president Trump zijn advocatenlegertje mobiliseerde voor een aanklacht wegens verkrachting. Het behoeft geen toelichting dat Trump voor elite staat.

Dus u vindt dat iemand die een „ster” is vrouwen zomaar in het kruis kan grijpen, vroeg de advocaat. „Historisch bekeken is dat waar voor sterren”, antwoordde de beklaagde. „Als je naar de laatste miljoen jaar kijkt, is dat doorgaans het geval. Niet altijd, maar doorgaans. Helaas of gelukkig.”
“Vindt u zichzelf een ster?”, vroeg de advocaat. „Ik denk het wel, ja”, zei Trump.

Verschilt deze redenering fundamenteel van Ruttes getuigenis rond het gedrag van de directeur** van Rotterdamse Woningcorporatie Vestia die miljarden euro’s in idiote projecten verkwanselde in plaats van het geld te besteden aan bouw en onderhoud van huurwoningen? Rutte zei: “Het is niet verboden, dus het mag”. Rutte was zo slim om een flexibel antwoord te geven, omdat de regering het gedrag van de directeur had gesteund en toegezongen. Geld moet rollen in een neoliberale omgeving.

Wat hier gebeurt, is dat wangedrag wordt gesanctioneerd ten behoeve van een verschuivende norm. Niet langer is sprake van een intern kompas, een geweten. Moraliteit wordt uitbesteed: aan de markt, aan machtsverhoudingen, de toevallige situatie, desnoods aan de rechtbank. Zie hier het teflonprincipe van de premier.

Trump vindt overigens nog steeds dat hij de rechtmatige president is van de VS. Dit onderbouwt hij met alternatieve feiten. Hierin zijn de verkiezingen gestolen door de Linkse Kliek van Biden. Vergeleken met deze clown, is onze appeltjes etende pathologische ceremoniemeester nog een beginneling.

Ook in Nederland waren onlangs verkiezingen. De monsterwinst van BBB is deels gebaseerd op zorgvuldig georganiseerd en intimiderend belangenprotest, maar verwijst ook naar onvrede in bredere zin. Decennia elitair neoliberalisme hebben gemor veroorzaakt onder de bevolking. Interessant is, dat verzet hiertegen zich niet richt op de rechtse veroorzakers, maar tegen Links!
Voor zover er nog linkse partijen bestaan, maken deze in Den Haag, Parijs, noch waar dan ook de dienst uit. BBB is populistisch rechts protest, met elementen van desinformatie en gewelddadige activisten. BBB protesteert niet zozeer tegen wettelijke en morele wantoestanden, maar tegen inperking van nog meer eigenrichting.

Ik pleit niet voor de gevoelloze harde hand van een halve eeuw geleden. Een simpele oplossing voor een over decennia aangestuurd model bestaat niet zonder dat je over de beschaving walst. We willen vooruit en niet achteruit. Maar het is wel verleidelijk zo te denken.
Koerswijziging zonder onderliggend opportunisme wordt een langdurig proces dat op weerstand zal stuiten. Kat en hond blijven onvoorspelbaar. We moeten het systeem van binnenuit slopen. Dit is even saai als onontkoombaar: kritisch volgen, bijsturen, staken en alternatieven ontwikkelen. Luiheid en hedonisme passen hier slecht bij, zeg ik er alvast maar bij.

Monk, 9 mei 2023
Foto: Monk

*Actiegroep Viruswaanzin.
** Erik Staal