Niet eerder in mijn langdurige stem-loopbaan maakte ik mee dat degene op wie ik stemde, van het toneel verdween nog voor de eerste uitslagprognose bekend werd. Ik doel natuurlijk op Frans Timmermans, inmiddels ex-aanvoerder van GL/PvdA. De partij incasseert 5 zetels verlies, ondanks langdurig leiderschap in de oppositie tegen het ergste prutsteam aller tijden. Als kiezer sta ik meteen met lege handen. Gesteld dat ik de persoon Timmermans per se had gewenst. Dit is evenwel niet het geval. Ik heb weinig met poppetjes. Winnen of verliezen, is ook een kwestie van perceptie.

Van mijn kant betrof GL/PvdA een strategische keuze, iets waaraan ik me eerder zelden heb gewaagd. Mijn doel was, bij te dragen aan het neutraliseren van Wilders, meer algemeen van antidemocratische tendensen in Nederland. Hiertoe moet mijn vaste huispartij SP maar even pas op de plaats maken. Dan weet u meteen waar haar zetelverlies vandaan komt, want mijn overweging zal niet uniek zijn. De verkiezingen gingen wat mij betreft minder om links of rechts, dan om democratie versus autocratie. Verder mag de EU niet in de versukkeling geraken en moet de militaire steun aan Oekraïne overeind blijven. Hier past geen geneuzel bij.

In conservatieve kringen wordt nogal eens verontwaardigd geroepen dat Wilders, Baudet of Eerdmans heus geen staatsgreep wensen of voorbereiden. Dit zal kloppen, uitgaande van een bepaalde voorstelling van zaken. Nederlanders denken bij een staatsgreep aan tanks en kolonels. Iets dergelijks zal hier niet snel gebeuren, maar staatsgrepen bestaan in soorten en maten. Poetin verwijst naar de Doema als bewijs van democratie, net als Netanyahu naar de Knesset. Beide parlementen hebben evenwel weinig in te brengen. Trump zal in de USA niet snel de kans krijgen om Senaat en Huis af te schaffen. Maar hij sloopt wel stelselmatig democratische instituten, hiermee macht naar zich toetrekkend. Onder hem gaan media aan de ketting, worden vijanden ontslagen of actief vervolgd. De propagandamachine draait op volle toeren, rechters liggen onder vuur, wetenschap en kunst worden geschoffeerd. Alternatieve feiten worden juist moeiteloos verspreid. Dit zijn weldegelijk kenmerken van een staatsgreep en hele volksstammen zijn er allerminst vies van.

Spijt van mijn keuze heb ik niet. Het onmiddellijk vertrek van Timmermans ervaar ik als een overkomelijk verlies. De man toont oud, beetje stoffig, erfelijk belast met een onhaalbaar Europees klimaatdossier. Bovendien is hij te beschaafd als oppositieleider. Wel had ik Jimmy Dijk beter gegund. De SP bestaat uit harde werkers die de democratie aan de basis steunen. Versterking van het politieke middenveld is vandaag broodnodig, waar Wilders en Van der Plas hebben aangetoond dat expliciet rechts geen optie is voor het landsbestuur. Te linker zijde bestaat niets dat vergelijkbaar is.

Hoe gaat dat eigenlijk, zo’n proces van anders stemmen dan je gewoonlijk doet?
Laat ik beginnen met veronderstellen, dat veel mensen hier helemaal niet zo moeilijk over doen. Ze volgen hun bubbel in de sociale media, beoordelen welke lijsttrekker er appetijtelijk uitziet en zijn gevoelig voor enthousiasme. Verkiezingen hebben niet toevallig een hoog gehalte aan entertainment.
Graag geloof ik, dat het bij mij iets ingewikkelder ligt, maar desondanks is het niet noodzakelijk beter verdedigbaar. Kijkend en luisterend naar debatten of wat ervoor doorgaat (zoals Vandaag Inside), toetste ik mijn standvastigheid. Dit ging me gemakkelijk af. Vervolgens raadpleegde ik Stemwijzer. Dit leverde een verrassend resultaat op: ik zou D66 moeten stemmen! Na een paar dagen begreep ik mogelijke gevolgen: zelfs bij een onverwacht gunstige uitslag komt D66 in een positie waar een coalitie met CDA en VVD onvermijdelijk is. Aan een centrumrechtse combinatie wil ik niet meewerken. Zo belandde ik bij Timmermans, een man die associaties oproept met de scheidende directeur van een middelbare school. Moest ik hiervoor Jimmy Dijk overslaan?

De rellen van politiek rechtse hooligans in Den Haag overtuigden mij dit inderdaad te doen. Of mogelijk was het vooral de onwil van de VVD om de politieke motieven van deze rellende en met NSB-vlaggen zwaaiende voetbalmongolen onder ogen te zien. Ik moest wel een paar keer slikken bij de gedachte op Timmermans te stemmen, want ik heb lang gewerkt in de ambtenarij van Moskou aan de Amstel. Hier maakte de PvdA niet altijd een bestuurlijk frisse indruk, zal ik maar zeggen. Ik wil bovendien wel toegeven dat het nummer 2 van de lijst plaatsen van de overduidelijke moslima Esmah Lahlah mij niet aanspreekt. Het lijkt mij een politiek onverstandige, om niet te zeggen provocerende keuze. Gelukkig wil zij Timmermans niet opvolgen, een besluit dat trouwens vragen oproept. Voor de hand ligt, dat nu Jesse Klaver prominent in beeld komt. Dat krijg je met fuseren. Klaver heeft ruime ervaring, maar ik hoop dat hij zijn linkse dominees aan de ketting houdt.

D66 heeft gewonnen, al is het nipt. PVV blijft fors, maar heeft het nakijken waar Jetten de kabinetsvorming mag leiden. Zo blijft Nederland verschoond van oponthoud door een kansloze poging extreemrechts in het zadel te helpen. Bovendien wordt met deze uitslag voorkomen dat de Kamer aanhoudend om de oren krijgt dat het de grootste partij van Nederland heeft buitengesloten.
Waar D66 mag starten, zal het beoogde midden wel breed moeten worden voor een comfortabele meerderheid. CDA, GL/PvdA en VVD zitten dicht bij elkaar in zetels. Of dit gunstig is voor de formatie, valt te bezien. Alle partijen zullen over hun schaduw moeten stappen. Dat zijn er vele en oude reflexen zijn sterk.

Het Nederlandse democratische bestel staat voor groot onderhoud. Wilders en Baudet / De Vos van het pluche weren, betekent niet dat de rechtse drang naar even snelle als onmogelijke oplossingen is verdwenen. Waarmee ook de (ongefundeerde) sympathie voor sterke leiders en autocratie gewoon blijft voortduren. Met de nieuwe verkiezingsuitslagen zijn we voornamelijk verlost van de prutsers van PVV, BBB en NSC.

Onderdeel van achterstallig onderhoud vormt de vraag wie toegang hebben tot het Parlement. Het kan niet zo zijn dat het democratisch systeem wordt gebruikt om het af te schaffen. Voorts moet de kiesdrempel worden opgehoogd. Splinterpartijtjes zijn leuk voor deelgroepen in de bevolking, maar bij gebrek aan Kamerleden en personeel zijn ze gedoemd zich te beperken tot een paar dossiers. Tussentijds aftreden van Kamerleden behoort te leiden tot het teruggeven van de zetel aan de oorspronkelijke partij. Voorkeurstemmen worden immers opgehaald onder de vlag van die partij. Herhaal ik nog eens, dat naar mijn mening PVV helemaal niet in de Kamer hoort, bij ontbreken van een democratische structuur (zoals een ledenraad). De opstelling van Wilders wijst bovendien aanhoudend in de richting van obstructie – in woord en in daad. Zijn poging om de laatste verkiezingsuitslag in twijfel te trekken, is hiervan het zoveelste mistroostige bewijs.

Mijn enkele stem stelt natuurlijk hoegenaamd niets voor. Hiervan ben ik mij terdege bewust. Tegelijk wil ik alert zijn. De manier waarop mensen zaken voor waar of onwaar aannemen, beangstigt bepaald. Met AI zal dit in de komende jaren verergeren. Je kan mensen van alles wijsmaken en de bereidheid om naar geweld te grijpen, neemt in de hele samenleving toe. Stel ik een gevaarlijke vraag: kunnen wij de democratie wel aan?
Het alternatief is een zwart gat, waar je beter ver van weg blijft. Vertrouwen op een goede afloop is mooi, controle is beter.

Monk, 2 november 2025

Foto: Monk