Vanuit de kleine winkel volgden we de scheldpartij op straat. Alsof we elkaar goed kenden, stonden de eigenaresse van de zaak en ik naast elkaar. Een automobilist verleende geen voorrang en veroorzaakte bijna een aanrijding met een ander voertuig. Materieel was er niets aan de hand. Desondanks stapte de in zijn vermeende recht aangetaste chauffeur uit en begon omstandig aan een tirade met fysieke intimidatie. De ander bleef kalm. Na enkele minuten werd doorgereden, de voorste wagen op woeste wijze. In de winkel waren we het snel eens over korte lontjes en de algemene stemming onder de mensen.
Conflicten doortrekken het menselijk bestaan. Ergernis is in potentie al een conflict. Het is een strijd in jezelf tussen waarden en de werkelijkheid. Je wilt iets opleggen aan de ander. Andersom wekt het wrevel wanneer je de les wordt gelezen. De chauffeur van de eerste wagen had misschien haast en reageerde zich af. De tweede bestuurder vreesde klappen en probeerde de situatie te dempen met gebaren van schuldbekentenis en een lach. Veel mensen zijn snel aangebrand en reageren ongeremd. De zwakkere probeert te paaien om aan geweld te ontkomen.
Cijfers uit de hoek van hulpverlenende instanties en de politie tonen dat de wrijving in onze samenleving en daarmee het geweld toenemen. Je ziet het in verkeerssituaties, op scholen, in de horeca en aan de balie in ziekenhuizen of de sociale dienst. Personeel van ambulances en de politie wordt bedreigd en fysiek belaagd. Op en langs voetbalvelden is geweld bijna ingeburgerd. Nachtbrakers schreeuwen de hele straat wakker.
Waar komt al dit geweld vandaan? Wat is geweld eigenlijk?
We zijn gewend bij geweld te denken aan waarneembare agressie gericht tegen mens, dier of eigendom. De filosoof Zizek noemt het subjectief geweld. Het raakt ons gevoel, we vormen ons er een oordeel over en reageren erop. Soms gebeurt dit massaal, zoals onlangs met de bloedige aanslagen in Frankrijk. Onze leiders vinden dit reageren prima. Niets beter dan een externe vijand. Zij verklaren zich solidair en lopen een eindje mee in de optocht. Gebeurtenissen als in Parijs vormen aanleiding meer geld vrij te maken voor politie en defensie en regels aan te passen die de veiligheid zouden bevorderen. Zo krijgen de mensen weer vertrouwen in hun leiders of tenminste neemt hun afhankelijkheid toe.
Het bij wet geregelde monopolie op bestrijding van dergelijk geweld ligt bij de overheid. Naast preventieve maatregelen is er natuurlijk het strafrecht. Toepassing van het strafrecht is subjectief geweld van overheidswege. Het is kostbaar en de nuttige effecten zijn beperkt. Daarom zijn boetes populair en blijft de pakkans voor een inbreker, brandstichter of pooier gering. Als advocaat van de duivel ben ik geneigd te denken, dat de overheid bovendien baat kan hebben bij een zeker niveau van tastbare criminaliteit: het levert de burgers stof tot verontwaardiging en leidt de aandacht af van meer structurele problemen.
Het is immers dezelfde overheid die, door doelbewust een klimaat te scheppen van competitie, afrekenen en afknijpen hoofdleverancier is van een andere soort geweld. Dit is wat Zizek noemt systemisch geweld. Het is inherent aan het systeem waarmee de samenleving is ingericht. Het berust op politieke keuzen maar wordt voorgesteld als natuurlijk, verstandig en onvermijdelijk. Hierin komt de geweldscomponent veel moeilijker boven drijven en is verandering een politieke en daarmee taaie zaak. Ik geef enkele voorbeelden.
– Het landsbestuur inclusief De Nederlandse Bank bevorderden het wangedrag van banken en investeringsmaatschappijen dat leidde tot de financiële crisis en aansluitend de crisis op de woningmarkt. Dit gebeurde onder meer via het belastingstelsel en door gebrek aan toezicht. Toen de crisis onafwendbaar werd, speelden Wouter Bos en Naut Wellink gezamenlijk de vermoorde onschuld. De crisis wordt betaald door de belastingbetaler en de huursector moet bloeden voor de koopsector.
– Het belastingstelsel is zodanig ingericht, dat het rijken bevoordeelt boven middeninkomens: de secretaresse betaalt meer belasting dan haar baas die vier keer zoveel verdient. Belasten van arbeid wordt politiek aantrekkelijker gevonden dan belasten van grondstoffen en vermogen.
– De ziektekostenverzekeraars suggereren succes in de beheersing van de ziektekosten door de premies van de basisverzekering (die verplicht is) nauwelijks te laten stijgen. Tegelijk neemt het eigen risico (verplicht) toe tot bijna 4 maal deze maandpremie en snoeien de Verzekeraars stevig in zowel de basisverzekering als in de (vrijwillige) bijverzekeringen. U bent niet alleen duurder uit, maar de vileine suggestie maakte de weg vrij om nog meer macht naar de ZKV’s te sluizen.
Zo werkt systemisch geweld en het roept reacties op van subjectief geweld. De cliënt die staat te schreeuwen bij de balie van UWV omdat hij alweer geen geld heeft gekregen, is misschien al maanden bezig om een in het systeem gebakken fout ongedaan te maken. De politie pakt hem op, maar de oorzaak van zijn uitbarsting blijft onaangetast.
En die schreeuwende automobilist dan? Daar moet gewoon een emmer koud water overheen. Ter verzoening.
Monk
19 januari 2015
foto: Monk
