Monkwise

columns verhalen fotografie

Dor Hout

Vijf jaar lang was Lodewijk Minister van Sociale Zaken in een dominant rechts kabinet.  De PvdA had zich overgegeven aan een al maar schaamtelozer opererend liberalisme. De aanzet hiertoe werd gegeven door de Grote Roerganger Wim Kok, die in 1995 de sociaaldemocratie definitief overboord kieperde.

Deze omslag laat zich deels verklaren uit de situatie die ontstond na het uiteenvallen van de Sovjet Unie, goeddeels gebaseerd op het failliet van de geleide economieën in Oost Europa. Een andere, minder belichte, oorzaak in de capitulatie van Kok lag in de verstarring van de vakbonden, in Nederland en daarbuiten. De Engelse industrie was door stakingen, slechte arbeidsprestaties en de organische groei van een nomenclatuur in de vakbonden, vrijwel kapot toen Thatcher aantrad. Gesteund door het Reaganisme in Washington verklaarde zij de vakbonden de oorlog en daarmee impliciet aan de sociaal democratie. Links had hierop geen behoorlijk antwoord. Sociaal werd een verdacht woord. Kok haalde openlijk bakzeil. Hij moet hebben gedacht: met pappen en nathouden komen we de crisis wel door. Kok kreeg ongelijk.

Het op kapitalisme gebaseerde bedrijfsleven in de Angelsaksische hemisfeer greep ongeremd om zich heen. Alles en iedereen moest worden herijkt in termen van marktwerking en terugtredende overheid. De PvdA deed hieraan uit volle overtuiging  mee. Zelfs in Moskou aan de Amstel ging het roer om. Gemeentelijke bedrijven werden geprivatiseerd en hoe dan ook aan marktwerking onderworpen. Later kwamen hier consequenties bij in de zin van afkalving van sociale wetgeving en voorzieningen. Als werkgever  deed Amsterdam volop mee aan zaken als flexibilisering van arbeidscontracten en opgeschroefde controle op wat openlijk en met een zekere hebberigheid fraude werd genoemd. Vertrouwen als uitgangspunt werd vervangen door controle.

Kern van de gaandeweg in neoliberalisme (graaicultuur) ontaardende dominante cultuur is de aanname dat het bieden van onbeperkte ruimte aan het bedrijfsleven goed voor iedereen is, dus inclusief de arbeidsmarkt die van de spinn off zou profiteren. Wat goed is voor het bedrijfsleven, is automatisch goed voor werknemers. Zelfs werd geloofd: hoe groter het bedrijf, des te beter voor de banenmarkt. Deze laatste geloofsuiting overheerst tot op de dag van heden in de VVD en aanverwante coalitiepartijen D’66 en CDA, al is de onzin ervan allang aangetoond. De werkelijkheid is, dat Nederlandse werknemers er sinds de dagen van Ruud Lubbers niet op vooruit zijn gegaan: integendeel. Intussen heeft de Covid pandemie geleid tot een ongezien kapitaalscommunisme: oeverloze subsidie voor het bedrijfsleven.

Lodewijk was maar liefst vijf lange jaren Minister van Soza in een dominant neoliberaal kabinet. In de hieraan verbonden ideologie dient elke burger te werken, dat wil zeggen een baan te hebben of nog liever een eigen bedrijf te runnen. Hierdoor zou Nederland BV tot een collectief onvoorstelbare welvaartssprong geraken, dus inclusief werknemers en zelfstandigen zonder personeel. De praktijk leert iets anders. Dit was al het geval in de dagen van het ministerschap van Lodewijk, ofwel na de wereldwijde financiële crisis die werd veroorzaakt door de Banken. Als zoethoudertje voor minderbedeelden werd een systeem opgetuigd van toeslagen. Politiek werden hiermee de (verondersteld tijdelijke!) frictiepuntjes tussen wensdenken en realiteit verzacht. Kinderopvangtoeslag past uitstekend in dit soort oplossingen. Om controle te houden (fraude ligt altijd op de loer), werd de uitvoerende Belastingdienst opgezadeld met een rigide controlesysteem.

De nog rechtsere coalitiegenoten van de PvdA bedongen namelijk strenge voorwaarden. Niet alleen om toeslag te kunnen aanvragen, maar ook bij overtreding van regels achteraf. De tegenzin droop van het toeslagenbeleid. Wie ergens een fout maakte of door de bomen het bos uit het oog verloor, werd meteen weggezet als fraudeur, als crimineel. Je mocht willen dat echte criminelen zo fervent werden vervolgd. Bovendien hanteert geen bedrijf zo streng terugvordering inclusief aanvullende boetes, verhogingen en dreigementen als juist de overheid. Met schuldenproblematiek als gevolg.

Lodewijk werkte hieraan volop mee. Of hij als grachtengordelfossiel gewoon te ver van de normale wereld afstaat dan wel dat de consequenties hem geen hol interesseerden, is niet relevant. Lodewijk is mede verantwoordelijk voor een breed, diep en veel te lang aanslepend onrecht. Steenharde conclusies van de uiteindelijk ingestelde Onderzoekscommissie waren nodig om hem te confronteren. Uit eigen beweging hadden we nooit iets van hem gehoord.

In tegenstelling tot perfide kopstukken uit vooral de VVD maakte Lodewijk excuses voor zijn gedrag. Dit lijkt humaan en nederig, maar is tamelijk gratuite. Hij zit immers niet meer in het kabinet. Belangrijke partijgenoten hebben zijn excuses niet slechts aanvaard, maar ze liefkozend benoemd als het vermogen tot lerend leiderschap. Zo is het maar net.
Bravo! vrienden van de sociaal democratie. Ga vooral door met klagen over oprukkend populisme. En bestel nog een biefstuk.

Dick Muntjewerff
10 januari 2021
Foto: Dick Muntjewerff

Print Friendly, PDF & Email

Reacties zijn gesloten.