Monkwise

columns verhalen fotografie

Neanderthaler

| Geen reacties

Zelden of nooit kom ik in een zaak van Mc Donald, KFC of BK. Het eten is flets en uniform, het opdienen in dozen en bekers armoedig en milieu vijandig, het gedrag van het personeel gehaast en zonder enige belangstelling voor de klant, het obligate goedemorgen en nog een prettige dag ten spijt.

De bedrijven zijn een toonbeeld van de formule bestellen, betalen, eten en oprotten. De inrichting doet denken aan een kinderparadijs van architect Bart Smit, die voor de gelegenheid een slagerij heeft verbouwd. Elk moment verwacht je een schoonmaakploeg met een hogedrukspuit om de tegelvloer rond je tafeltje aan te pakken.

Een ex vriend nam me eens mee naar een KFC. Heerlijke kipnuggets moesten ze daar hebben. Ik vermoed dat hier het begin ligt van het einde aan de vriendschap. Liever nog een oude boterham met kaas tijdens een wandelingetje, dan in deze hel van fastfood te moeten zitten tussen honderd anderen die hun nuggets vanuit een eierdoos naar binnen werken.
Om het anders te zeggen: ik ben een snob die geen geld wil uitgeven in een omgeving van commercieel geweld en volkse ongemanierdheid. Koppigheid is een sterke drijfkracht.

Dat ik uit een voorbij tijdperk stam, mag duidelijk zijn. Ooit was kip een feestmaal voor in de huiskamer. Midden jaren 60 van de vorige eeuw maakte ik er kennis mee. Het was Kerstmis, toen ook al een tijd voor bijzondere maaltijden. Moeder braadde een kip, nooit eerder vertoond! Wij aten er met 5 van, of eigenlijk 4, want mijn jongste zus was nog erg klein, dus zij zal met een gering stukje zijn afgescheept. Maar toch: met 4 mensen aan een enkele kip tijdens Kerstmis. Alleen al dat je met je handen mocht eten, was een sensatie.

NTR toonde een documentaire over de fastfood industrie, meer precies het succes van bekende restaurantketens. Hoe de eigenaar van een filmhuis in de US op het idee kwam om zijn omzet te verhogen. Hij ging veel grotere porties popcorn aanbieden dan zijn concurrenten. Hij had berekend dat op deze wijze een toegangsprijs kon worden gevraagd die goedkoper leek dan bij de anderen, maar in wezen duurder was. De truc is dat voedsel zelf bijna niets kost en de vaste lasten heb je toch al, ongeacht de grootte van de porties. De prijs die je vraagt lijkt redelijk voor de klant omdat deze vooral naar de popcorn kijkt. In werkelijkheid heb je een hogere winstmarge.

Ooit zag ik de film Save Private Ryan in City 6 te Amsterdam. Naast mij zat een Amerikaans gezin popcorn en snoep te eten. De man had een tas op de grond staan waaruit telkens nieuwe voorraad werd opgediept. De hele film door hoorde je het irritante kraken en stonk het naar popcorn. Aan het einde stond ik definitief aan de kant van de Duitsers. Toen ik woedend opzij keek, zag ik dat de vrouw zat te huilen. En zij was niet de enige in de zaal.

Mc Donald haalde de vindingrijke bioscoop eigenaar weg om hem een directiepost aan te bieden. Hier wilde hij hetzelfde recept toepassen. De zittende directie bood weerstand, maar moest bakzeil halen onder druk van haar geldschieters die een grotere winst roken. De omslag werd een groot succes. Mensen kopen niet twee keer een portie, maar wel een enkele grotere portie. Vet en zout vergroten de dorst. De grootste eenheid frisdrank in de US bevat tegenwoordig 1.9 liter. Je kunt er een ontbijt bestellen, zo gigantisch dat een varken er moedeloos van wordt. Als het je lukt de maaltijd binnen het uur helemaal op te eten, is het gratis. Per dag lukt dit één of twee klanten: eat yourself to death.

Ik zag de eerste aanbieder van fastfood begin jaren 70. Het was in Alkmaar aan de Langestraat. De zaak heette Wimpy. De toko hield het midden tussen een cafetaria en een aquarium. Door een kingsize etalageruit kon je vanaf de straat precies zien wat daar binnen gebeurde. Andersom leek het vanachter je formica tafeltje of je van het leven op straat deel bleef uitmaken. De bediening was sober en het aanbod beperkt. Wel kon je er de hele dag terecht. Ik herinner mij vooral de goulashsoep, mij tot dan onbekend. Geldgebrek, maar ook de notie dat het een beetje raar was om midden op een schooldag aan de soep te zitten, hield mijn bezoek van meet af beperkt.

Onderzoekers die al in de jaren 80 wezen op de effecten en gevaren van de snelvoerhoreca, kregen van de politiek meestal nul op het rekest en het lid op de neus. Soms werd onderzoeksgeld ingetrokken om verdere publicaties te ontmoedigen.
Vet, zout en suiker in overmaat leidt tot obesitas, hart en vaatdefecten, vroegtijdige suikerziekte, mogelijk kanker en nog andere ellende. Hierop kwam de terecht gebleken kritiek neer. Miljoenen Amerikanen en tegenwoordig ook Europeanen zijn onmiskenbaar tientallen kilo´s te zwaar en mankeren van alles.
De maatschappelijke kosten hiervan zijn fenomenaal. Terugdringen van fastfood zou de kosten van de gezondheidszorg aanzienlijk reduceren. Je zou dus denken dat regeringen staan te popelen om de vreetschuren aan banden te leggen. Maar nee hoor, het tegendeel is eerder aan de orde. Ook in ons land is het zogeheten vestigingsklimaat voor dergelijke eettenten juist zeer gunstig. Starbucks (vet, suiker) bijvoorbeeld draagt nauwelijks bij aan de nationale schatkist, al schieten haar vestigingen overal de grond uit.
Onder de vlag van werkgelegenheid en verbetering van het winkelgebied floreert het neoliberalisme: wel de lusten, niet de lasten.

De fastfood industrie veroorzaakt ook andere gevolgen: kaalslag van natuurgebieden en kleinschalige landbouw teneinde monoculturen (mais) te kweken of om er runderen voor de slachthuizen van McDonalds te laten grazen. De invloed van de multinationals reikt zelfs tot het patenteren van genetisch gemanipuleerde gewassen, die in opdracht geteeld worden. Hierbij moet overwogen worden, dat een al te eenvormig gewas buitengewoon gevoelig wordt voor ziekten en ongedierte. Minder gemuteerde rassen hebben namelijk een grotere weerbaarheid wegens de per plant variërende genetische kenmerken. Om steriele gewassen met hun (tijdelijk) grotere opbrengst te beschermen, moeten alsmaar zwaardere pesticiden en insecticiden worden ingezet. Het is een formule die is neerkomt op roofbouw en serieuze verstoring van ecosystemen.

Terug naar de klant die overstag gaat voor de plastic poppetjes voor de kinderen, het zogenaamd goedkope menu, de onmiddellijke beschikbaarheid van eten en het gratis parkeren, u aangeboden door de fastfood ketens.
Deze klant neigt ertoe méér te eten en te drinken naarmate de aangeboden porties in grootte of calorische waarde toenemen. Hij heeft geen weerstand of vindt dat hij voor het eten heeft betaald en dus moeten doorkauwen om maximaal rendement uit de aankoop te halen. Gewenning aan veel voedsel impliceert dat de consumptie toeneemt, precies wat de aanbieder wil.

Wat kunnen we doen om niet ten onder te gaan aan zwaarlijvigheid en disbalans?
Meer bewegen!, roepen de aanbieders van snelvoer. Leuk bedacht, maar het helpt alleen (enigszins) wanneer je tegelijk niet toegeeft aan de trek die door bewegen of sporten ontstaat. De enige gang naar een betere gezondheid: minder eten, vers eten, weten wat je eet.

De voedingsindustrie is een feeder industry. Een meisje met anorexia verwoordde dit in een ander programma: ik voel me een plofkip die steeds maar voer door de strot wordt geduwd.
Het kwam me voor dat zij niet wist dat in Frankrijk ganzenlever op precies deze wijze wordt gekweekt. Centrum van de productie is het toeristische Sarlat, waar het straatbeeld wordt gedomineerd door opgezette witte ganzen met een kleurige strik om de hals. Wat veel bezoekers missen, is een gigantisch beeld dat even verderop staat. Het stelt Cro-Magnon voor, de al minstens 15.000 jaar uitgestorven mens die de grotschilderingen van Lascaux naliet. Een plek om je af te vragen wie hier de spreekwoordelijke Neanderthaler eigenlijk is.

Monk
1 december 2013
(foto: Monk)

Geef een reactie

Verplichte velden zijn aangegeven met een *.



De verificatie periode van reCAPTCHA is verlopen. Laad de pagina opnieuw.