De KLM bezuinigt 700 miljoen, de Bankensector saneert duizenden arbeidsplaatsen. ALDEL, een aluminiumfabriek in het mistroostige Delfzijl mag doorstarten, maar de werknemers leveren met een enkele slag 30% van hun salaris in. De Belastingdienst gaat een systeem uitrollen dat de ZZP’er wil doorlichten. ABP stuurt haar klandizie bericht dat de pensioenen niet kunnen meegroeien met de lonen: zij lopen inmiddels 10% achter de wagen maar dit is natuurlijk buiten ABP schuld. Op scholen worden niet alleen leerlingen gepest, maar ook leraren zijn soms onveilig. Ingegrepen wordt er zelden: slecht voor het imago.

In de consumptiemaatschappij van de berichtgeving stroomt alles door elkaar met zo’n snelheid en heftigheid dat je er geen wijs meer uit wordt. Toch komen de effecten van genomen besluiten weldegelijk door. Zo ontving ik afgelopen week een indringende mededeling van de gemeente om mij te melden ingeval ik beschik over een hond waarvoor nog geen belasting wordt betaald. De toon is navrant. Ik heb nooit van mijn leven een hond gehad. Gemeentelijke heffingen worden een trend, let maar op.

Was ik een ander mens, dan las ik vast andere berichten. Dan had ik nu een fijne kookrubriek of iets met elektrische auto’s. Helaas pik ik nare berichten sneller op. Anderen zijn verstandiger. Zij steken de kop in het zand, of beperken zich tot de gezellige dingen die hun leven opfleuren. Wie dit zoekt, kan beter op Facebook gaan grasduinen.

Mijn aandacht stuitte afgelopen week op twee berichten die voor betrokkenen op hetzelfde neerkomen. Zij gingen onder in situaties van afhankelijkheid en afwijzing en pleegden zelfmoord. Het eerste geval betreft leerkracht annex kunstenaar en fotograaf Ronald van Schaik. Hij ontwikkelde beenmergkanker, moest afhaken uit het werk en belandde bij het UWV. De keuringsarts keurde de doodzieke man: hij kon nog best voor 32 uur per week aan de slag als opperman in de bouw. In een uitputtende procedure tot revisie bij UWV kreeg Van Schaik uiteindelijk gelijk, maar de vernederingen sloopten hem als de ziekte zelf. Tenslotte pleegde hij zelfmoord door van een flatgebouw te springen.

Het tweede geval betreft Arthur Gotlieb*, beleidsmedewerker voor de NZa*, toezichthouder op de besteding van 90 miljard in de zorg. Sinds jaar en dag een prima werkkracht, maar op zekere dag geconfronteerd met de verkeerde baas als signaal van een veranderend arbeidsklimaat. Gotlieb ervaart in toenemende mate tegenwerking, misprijzen en regelrechte agressie aan zijn adres. Van lieverlee begint hij minutieus bij te houden wat er gebeurt in de transparante krochten van het management. Resultaat: een uiterst precies gedocumenteerd bezwaarschrift tegen een negatieve beoordeling. Niets helpt om de nieuwe gezagspiramide tot rede en redelijkheid te brengen. Ook Gotlieb pleegt zelfmoord.

Let wel: het gaat hier niet om fictie of om situaties in een corrupt ontwikkelingsland, maar om bestaande personen in bekende instellingen hier in Nederland, anno vandaag. De kwesties bereikten de Tweede Kamer en hadden enige gevolgen, al hield het niet over.
Het zijn unieke verhalen, maar evengoed exemplarisch voor de gang van zaken in modern Nederland BV. Klachten over UWV zijn onderhand zo gewoon dat aan het opstarten van een parlementaire enquête wordt gedacht en bij de NZa hebben enkele bestuurders hun biezen moeten pakken. Zoals ik zeg: voor wat het waard is.

De geschiedenis van Van Schaik ken ik beperkt, maar ik heb wel uitgebreide ervaringen met UWV* die in dezelfde richting wijzen. Op grond daarvan was ook ik tot de overtuiging gekomen dat het gaat om een politiek aangestuurde bureaucratie waar tweederangs artsen en nog hopelozere arbeidskundigen beslissen over andermans inkomen en leven. Onkunde, desinteresse en angst om zelf uit de boot te vallen zijn voorname kenmerken binnen dit instituut. UWV stuurt om de zoveel tijd een blad rond dat Perspectief heet. Het is lectuur in de categorie Hoera Cultuur, die nauwelijks stoelt op de werkelijkheid die het instituut moet bedienen.

Het verhaal van Gotlieb is vervat in een boek dat twee journalisten van NRC Handelsblad uitbrachten op basis van documentatie die Gotlieb aanleverde als klokkenluider nadat hij intern tegen betonnen muren bleef oplopen. Nauwgezet wordt beschreven welke mogelijkheden het management aangrijpt om een individuele werknemer los te weken en te beschadigen, uit te nodigen tot ophoepelen of desnoods te laten creperen.

Wat ik in beide verhalen een beetje mis, is het inzicht dat de gang van zaken geen incidenten zijn, maar moeten worden begrepen als de trend bij zowel bedrijfsleven als overheid. De hiërarchie is terug op de werkvloer, de neoliberale politiek kweekt leiders zonder notie van of boodschap aan de doelen waarvoor hun organisaties staan. De stress loopt op door werkdruk, afgedwongen volgzaamheid en hang naar snelle zichtbare resultaten. Het management werkt als een bulldozer die schoon werk lijkt af te leveren, maar de shit vooral voor zich uitschuift en ophoopt.

Reken niet op enige deemoed of erkenning achteraf bij aangesproken bestuurders. Ontkenning, nadruk op futiliteiten, verwijzing naar procedures en de toezegging tot nader (intern) onderzoek zijn het hoogst bereikbare. Politieke steun is zwak en een stevige aanpak door de vakbonden behoeft niemand te verwachten, individueel verzet bij de rechter kost een vermogen aan juridische ondersteuning. Het is wat het is. Maar zeg niet achteraf dat u van niets heeft geweten.

Monk
28 november 2014
(foto: Monk)

*NZa: Nederlandse Zorgautoriteit. Toezicht is rechtstreeks in handen van de Minister. Heeft geen Raad van Toezicht of Raad van Commissarissen.
*Arthur Gotlieb: Operatie Werk Arthur de deur uit, Uitgeverij Bertram + De Leeuw, 2014
* Eigen ervaringen met UWV, zie mijn serie RET jezelf.