Zaanse Schans

De Oranjes hebben onmiskenbaar een band met het Volk. Zij dienen tot vermaak en spiegeling. Maar zonder Gods hulp en steun van het leger word je nooit koning. Vader des Vaderlands Willem van Oranje wist dit al. En dan gaf hij nog echt leiding, wat je van de hedendaagse vorst moeilijk kunt beweren. De eerste Oranje kwam in aanvaring met het Spaanse Gezag omdat hij als katholiek trouwde met de protestantse Anna van Saksen. Uit vrees zijn bezittingen te verliezen, werd hij leider van de Geuzen, de rebellen die de Spanjaarden om uiteenlopende redenen zat waren.
Naar een gezamenlijke en permanente reden tot vechten moest even worden gezocht. Tenslotte werd deze gevonden in de moordpartij* door muitende Spaanse troepen in Antwerpen, 1576. Er vielen 6000 doden en de stad was geplunderd. Een dergelijk lot kon iedereen treffen en dus moest er uit lijfsbehoud gevochten worden.

Dit jaar heb ik besloten met Koningsdag thuis te blijven. Geen bezoek aan een vlooienmarkt of hoempa orkest dat tegen half twee in de middag onder invloed van alcohol begint te zwalken in de toonladders. Ik hoef niet voor dag en dauw op pad om te stuiten op verkleumde kinderen die nog eens goed naar het speelgoed kijken dat zij voor een habbekrats aan de vergetelheid afstaan. Voor mij geen geuren van gebakken vis en woest rokende kebab. Geen gesleep met een oude radio die het thuis toch niet blijkt te doen. Alle tijd om na te denken over mijn band met God en Oranje.

Inhoudelijk ben ik hier snel mee klaar: er is weinig tot niets dat ons bindt. Maar zo gemakkelijk kom ik er niet mee weg. Opgevoed onder calvinistische tucht, maakte ik snel kennis met God en zijn vertegenwoordiging op aarde. Moeder leerde mij bidden als Bartje. Zij voelde bovendien veel sympathie voor Juliana, de arme Koningin die met een Duitse charlatan was getrouwd. In haar herkende Moeder veel van haar eigen ongeluk, al was Vader gewoon een Hollander en allesbehalve een charlatan.

God en Oranje komen samen in de leesboeken die mij werden aangereikt. Wat te denken van Jongens op de Geuzenvloot? Moeder haalde het boek met harde kaft uit een diepe kast die onder haar exclusieve toezicht stond. Het was geschreven in de spelling van 1938. Bij de veelschrijver Karel Norel zijn de helden zonder blaam, de schurken verachtelijk. Het verhaal over de Slag van de Zuiderzee, in 1573 tussen de protestantse Geuzen en de Roomse Spanjolen, propageert Overgave en Opoffering voor God en Oranje. Ik vond het prachtig, maar de dwang van Moeder tot gehoorzaamheid en haar neiging tot het mystieke werkten tegen. Net als de krankjorume liederen in de Kerk. God kon van mij de pot op.

Evenmin beklijfden het belang van het Vaderland en de praal van Oranje. Om te sterven voor een stel Paljassen die bij gevaar Jan Soldaat voor de leeuwen gooien en zelf de wijk naar Engeland nemen**, leek me een beetje veel van het goede. Mijn inmiddels via dezelfde aanvoerlijn in aantal toegenomen boeken van Norel verloren aan belang. Via kronkelige wegen belandde ik in Moskou aan de Amstel, bolwerk van republikeinen. Hier geen grein sympathie voor de Oranjes, zoals ik lijfelijk meemaakte bij de kroning van Beatrix in 1980. Het verzet had mijn volle instemming: dat arrogante tuig! Tegen die tijd was ik door eigen toedoen al aan de militaire dienstplicht ontsnapt.

Je kunt je verleden niet afdanken. In mijn geheugen staat, dat Amsterdam ooit aan de Spaanse kant stond en als uitvalsbasis diende om Holland te onderwerpen. En toen ik onlangs wegens een begrafenis in een Hervormde Kerk zat, voelde ik zowel afkeer als herkenning. Wat wil je ook, wanneer je bent grootgebracht met teksten als deze:

Ziet u er niet tegenop, Vader?
Proost kijkt zijn zoon een ogenblik verwonderd aan.
Er tegenop zien?, vraagt hij eenvoudig. Wij strijden voor de zaak des Heeren. We zullen bidden of Hij ons de overwinning geven wil.
Ik bedoel, Vader …..als we nu eens doodgeschoten werden, of verdronken?
Dat is in Gods handen, jongen, zegt Proost ernstig, de Heere heeft het uur van ons sterven bepaald.***

Monk
27 april 2017
(Foto: Monk)
* Antwerpen 1576: Spaanse Furie.
** K. Norel: Varen en Vechten, 1961.
*** K. Norel: Jongens op de Geuzenvloot, 1938