Monkwise

columns verhalen fotografie

De Muur

| Geen reacties

Het belang van de Val van de Muur kan nauwelijks overschat worden.
Zij is het symbool van de ondergang van het conventionele communisme, het einde aan de uiterst riskante Koude Oorlog en het begin van nieuwe Oost West verhoudingen.

Helmut Kohl is politiek leider van het CDU en Bondskanselier van West Duitsland van 1982 tot 1990. Na de op 3 oktober 1990 formeel intredende hereniging van Bondsrepubliek en DDR is hij kanselier tot 1998. De voorliggende biografie beschrijft zijn bemoeienis met en visie op de hectische periode van 1989 – 1990. Het is dan ook zonder meer een boek met een sterke politieke lading, een visie die door andere deelnemers uit die tijd verschillend ervaren kan zijn.

In de dagen van Russische Perestrojka en Glasnost waait over Midden en Oost Europa een ware politieke storm, die even onverwacht als onvoorspelbaar is. In tegengestelde en elkaar aanvullende politieke en economische krachten, gedreven door persoonlijke ambities en visie, gedragen door terughoudendheid, wijsheid en standvastigheid, voeren Kohl, Gorbatsjov, Bush, Miterrand en Thatcher de wereld door een periode van destabilisering naar een nieuwe ordening waarvan de Duitse eenwording deel uitmaakt.
Waar de SPD, belangrijkste tegenspeler van CDU, de Duitse deling in afzonderlijke staten allang heeft aanvaard en van een herstelde Duitse eenheid weinig gunstigs verwacht, beschouwt de christen democraat Helmut Kohl de hereniging als een kwestie van tijd. Het opdelen van een volk dat zich gebonden weet door taal, cultuur en historie is in zijn ogen onnatuurlijk en in toenemende mate schadelijk voor de stabiliteit in het hart van Europa. Dit hart vertoont in de jaren 80 de nodige ritmestoornissen die aansluiten bij de tanende overtuiging in Moskou dat de in 1945 bereikte en daarna bevroren verhoudingen in Europa de Sovjet Unie het beste dienen.

De economische situatie in Rusland is slecht. Hetzelfde geldt voor de satelliet staten van Komintern en Warschaupact. De volkeren morren en zien te weinig vooruitgang van de levensstandaard, vergeleken met het Westen. In Moskou treedt na het ijzeren tijdperk van Breznjev en tussenpausen Andropov en Tsjernenko een man naar voren die meer dan zijn voorgangers is gericht op verandering: Gorbatsjov.

Van een verenigd Duitsland kan lange tijd geen sprake zijn. De Koude Oorlog leidt tot het IJzeren Gordijn. Europa is verdeeld in machtssferen en voor Duitsland, als aanstichter van de wereldoorlog, betekent dit een fysieke deling in Bondsrepubliek en DDR. Vanaf 1961 symboliseert de Muur een stand van zaken die door velen als definitief wordt beschouwd. Persoonlijke contacten en handelsstromen drogen op, ideologieën bestrijden elkaar op ieder vlak van omgang: van de media tot op het sportveld, van internationale politiek tot kernbewapening.
Verdragen timmeren de situatie dicht. Tot ver in de jaren 80 lijkt ingrijpende verandering onmogelijk en de Duitse hereniging volslagen absurd. Daarbij wordt dit laatste binnen Duitsland door velen afgewezen. Met name de socialisten in het westen zien in de DDR een voorbeeld waaraan hooguit nog iets bijgeschaafd moet worden. Hereniging ontneemt hen dit voorbeeld en opent de vrees voor revisionisme, een herleving van Groot Duitse wanen, waarvan de gevolgen maar al te bekend zijn.
Deze argwaan bestaat ook beslist in Moskou en anders wel in Warschau. Polen immers is door toedoen van de Russen opgeschoven naar het westen. Miljoenen Duitsers zijn tijdens en ook na de oorlog verdreven uit het nieuwe westen van Polen verdreven. Wat kan Polen verwachten van een versterkt Duitsland ter zake de grens en eventuele aanspraken op vroegere bezittingen?
Tegelijk wordt de situatie in economische zin in midden en oostelijk Europa alsmaar slechter. De Komintern, tegenhanger van de EEG, functioneert alleen min of meer binnen de verplicht aangesloten landen. Geen Spanjaard of Amerikaan koopt een Russische of Tsjechische auto, om iets te noemen. De productiemethoden zijn achterhaald, de lonen laag, de beschikbare consumptiegoederen gering, de ideologische slogans ongeloofwaardig, het leven eentonig en bovendien gecontroleerd, vooral in de DDR.

Kohl is van mening dat destabilisering van centraal Europa een slechte zaak is. In Duitse termen vindt hij dat een gedeeld Duitsland hierin een belangrijke factor speelt. In een eventueel toekomstig conflict tussen Oost en West zijn beide delen van Duitsland immers de aangewezen slagvelden. Hij staat een politiek voor die neerkomt op verandering door toenadering. In kleine stappen moet worden geprobeerd de situatie te verbeteren. Centraal in die verbetering ziet Kohl de eenwording van BDR en DDR: niet van vandaag op morgen, maar wel op termijn.

Politiek bedrijven is niet alleen een vak, het veronderstelt ook instinct, het aanvoelen van tijd die is gekomen, de aan te nemen houding, een tomeloze energie, vasthoudendheid en een brede rug.
Kohl bedrijft grote politiek, neemt risico’s, wordt geminacht en uitgejouwd, heeft geluk en een scherpe intelligentie, weet zich met juiste mensen te omringen en houdt vast aan idealen. Hij is zich bewust van de haken en ogen die aan politiek in het algemeen en aan een Duitse hereniging in het bijzonder verbonden zijn. Met lede ogen ziet hij aan hoe de burgers van de DDR lijden en wegkwijnen. Het zijn Duitsers en ze verdienen en willen beter dan de SED en de Stasi.

De omstandigheden zijn gecompliceerd. Kohl moet rekening houden met de belangen, angsten en ego’s van Vier Mogendheden die Hitler hebben overwonnen en nog altijd een deel van de Duitse soevereiniteit beheren. Hij moet rekening houden met gevoeligheden van omringende landen en met binnenlandse tegenstand. De tijdgeest in het westen is niet gunstig: ook in Duitsland is de vredesbeweging een factor en welvaart maakt de mensen gemakzuchtig.
Kohl heeft dus slechts een geringe speelruimte en machtige tegenstanders. Tegelijk voelt hij aan dat haast is geboden, vooral omdat de in Moskou ingezette politiek van Gorbatsjov weliswaar kansen biedt maar wankel is. Zij is gebonden aan de nomenclatuur van de communistische partij en de strijdkrachten die geen van beide bekend staan om hun modernisme.
In een wirwar aan vergaderingen, bijeenkomsten, conferenties en staatsbezoeken, zowel binnenslands als daarbuiten manoeuvreert Kohl tussen vriend en tegenstander, wetten en verklaringen, oude en nieuwe normen, wantrouwen en het inzicht dat verandering nodig is, buigzaamheid en harde afwijzing.

De rigide socialisten van de SED hebben steeds minder te bieden. Productie eisen worden opgeschroefd, de repressie verscherpt. De bevolking van de DDR wenst bovenal verbetering van leefomstandigheden. Waar dit steeds onwaarschijnlijk wordt, neemt de wens toe om van SED en DDR af te komen. Via een sluiproute door het liberaliserende Hongarije verdwijnen in toenemend tempo bruikbare arbeidskrachten uit de DDR. Dit vormt tevens een toenemende belasting voor de Bondsrepubliek in termen van huisvesting en financiële steun. De socialisten in de BRD zien het proces als een kapitalistische uitverkoop van de broederstaat. Zij wensen de oude situatie te handhaven, maar kunnen de starre houding van de DDR leiders niet veranderen.

Kohl bedrijft grote politiek en toont een goed gevoel voor timing. Hij is partijman en pragmaticus tegelijk. Hij is overal bij aanwezig en weet andere politieke leiders voor zich in te nemen. Hij is ongevoelig of zelfs blind voor argumenten die weldegelijk hout snijden maar zijn idealen in de weg staan. Hij voorkomt dat de Duitse kwestie geïsoleerd op de internationale agenda komt. Hij verkoopt de voorgenomen Duitse hereniging als noodzakelijk voor Europese stabiliteit, in het belang van de grote mogendheden.
Kohl is een man die overtuigd is van de noodzaak van een politieke en intellectuele elite en gaat tegelijk koehandel niet uit de weg. Hij schenkt geen geloof aan mogelijke verbeteringen binnen het DDR stelsel en evenmin aan pacifisme in eigen land. Hij verwerpt het socialistische ideaal van een neutraal Duitsland en houdt vast aan het lidmaatschap van de NAVO.
De snelheid der ontwikkelingen in 1989 en 1990 verrast hem. Als de Muur valt op 9 november 1989, is hij op werkbezoek in Warschau.

De winnaar heeft altijd gelijk. Kohl slaagt in zijn missie. Op 3 oktober 1990, amper een jaar na de Val van de Muur, is de Duitse eenheid een feit en herwint het land zijn volledige soevereiniteit.

De rekening is hoog. Er wordt twintig jaar later nog over geklaagd. Kohl denkt evenwel dat de schade van een haperende perestrojka in Moskou en haar satellieten vele malen hoger had uitgepakt.

Het Einde van de Muur is een onvervalst reclamepamflet voor de CDU van Kohl. Zijn memoires kunnen niet anders dan een rechte lijn tonen van consistente politiek. Andere versies en standpunten zijn ongetwijfeld voorhanden. De waarheid kent veel gezichten.
Desondanks is het een meeslepend boek en een handleiding voor de mindere politieke goden waarmee bijvoorbeeld ons land het mee moet stellen.Van het politieke niveau, het lef en de doortastendheid kan worden geleerd.

Monk
21 oktober 2012
(foto: Monk)

Helmut Kohl: Het Einde van de Muur, ISBN 90-6010-922-8

Geef een reactie

Verplichte velden zijn aangegeven met een *.



De verificatie periode van reCAPTCHA is verlopen. Laad de pagina opnieuw.