De maand mei is weer in aantocht en daarmee de oorlog die nooit ophoudt. De tv biedt films die we al kennen of misschien is er een nieuwe uit het bioscoopcircuit overgeheveld. Schoolkinderen lezen hun aandoenlijke gedicht voor en de laatste veteraan sleept zijn medailles naar de kranslegging. Het meest waardevolle is wat mij betreft de in acht genomen stilte.
Maar nu is er iets nieuws! Nationaal Comité 4 en 5 mei gaat het land in met een mobiel fotohokje. De liefhebber kan een selfie voor de vrijheid maken met het bekende fakkelsymbool. Je kunt de foto aanvullen met een eigen quote over herdenken, vieren of leven in vrijheid en democratie. Zo kun je mooi de juiste moraal tonen aan je vriendenkring in de sociale media. Een persoonlijk statement in een virtuele wereld.
De afdeling PR van het Comité laat weten: Iedereen heeft wel een persoonlijk verhaal. Die verhalen met elkaar delen is een mooie manier om de onderlinge verbondenheid met elkaar zichtbaar te maken.
De Nederlandse wetenschapper Paul Verschure komt juist bijtijds met een nieuwe app. Deze kun op je tablet bekijken. Je staat op het grondgebied van voormalig concentratiekamp Bergen Belsen, houdt het beeldscherm voor je en draait mee met de omgeving. Zo zie je waar voorheen gebouwen stonden, een weg liep, de hele rimram. Verschure besloot zijn reclameboodschap met een zelfverzekerd: Ik denk dat dit de oplossing is!
Dat lijkt mij ook: voor Verschure met name en voor de onnozelaar die digitale verbeelding aanziet voor de werkelijkheid. Ik vind het een typisch neoliberaal product: afstandelijk, technologisch en gericht op informatie in plaats van op kennis. Je hoeft niets meer te onderzoeken, moeite doen gegevens te achterhalen.
Een paar keer bezocht ik een concentratiekamp: Buchenwald, Bergen Belsen en een serie zogenaamde Aussenlager, zoals kamp Dora bij Nordhausen waar de V2 werd gebouwd in een door gevangenen uitgehakt ondergronds gangenstelsel.
Soms is het duidelijk hoe het kamp eruit zag, een andere keer werd het terrein van bouwsels ontdaan en resteert een vlakte met brandnetels en bomen die ruisen in de wind van een schandalig geheim.
Nimmer kwam daarginder de behoefte bij me op aan een tablet met digitale uitbeelding van het kamp in werking. Ik struin liever zelf rond om me te verwonderen over een navrant stuk geschiedenis. Een afgebrokkeld muurtje doet mij meer dan virtuele gebouwen op een beeldscherm. In laatste instantie valt er aan Vernichtung durch Arbeit en massamoord namelijk niets te begrijpen. De vage notie van angst en nood is mij dierbaarder dan het consumeren van gegevens die anderen voor je gekozen hebben in een app.
En de feiten dan? De getallen? Misschien kun je zeggen dat de dood van de gevangenen er uiteindelijk minder toe doet dan de gruwelijke minachting die hen bij leven ten deel viel. En dat het daarom respectvoller en vruchtbaarder is daarginder je ziel te openen dan rond te sjouwen met een stuk plastic van Samsung of Apple.
Dezer dagen is, 70 jaar na sluiting en sloop van KZ Bergen Belsen, door overlevenden een tot dusverre onbekend massagraf aangewezen. Naar Joodse traditie mag in het kamp niet worden gegraven. Dit standpunt is begrijpelijk, al zal het op den duur onhoudbaar worden. Ook de geschiedenis van de nazi’s en hun erfenis zinkt uiteindelijk weg in de tijd en zal aan moraliteit inboeten.
De erosie is in ons land al enige tijd aan de gang. Herdenkingen op 4 mei worden in een breder perspectief geplaatst. We worden uitgenodigd ook te denken aan oorlogsleed uit andere tijden en plaatsen. Het is een absurde poging om nieuwe generaties bij de les van vrijheid te houden, een typisch aan deze tijd verbonden verschijnsel. Want besef kun je niet realiseren door eens per jaar een uurtje serieus te gaan doen. Besef is een proces dat stelselmatig onderhoud behoeft. Hier hebben onze neoliberale bestuurders geen zin in en geen geld voor over. Het Nationaal Comite 4 en 5 mei omarmt nu met selfies en sentimenteel geneuzel een fase die gevaarlijk in de buurt komt van entertainment. Je kunt wel zien door wie ze wordt betaald.
Wat moet er gebeuren? Om te beginnen moet de herdenking van 4 mei terug naar de oorsprong. Het gaat om de onvoorstelbare gevolgen van een racistische roofoorlog waarin de halve wereld werd meegezogen en (bij ons) om de moord op 100.000 landgenoten, Joden en anderen. Het moet niet uitdraaien op een tombola met voor iedereen wat wils.
Over het recent ontdekte massagraf in Bergen Belsen wordt een hal geplaatst om verder verval, de jacht op souvenirs (jazeker) en vandalisme te weren en andersom stilte en respect af te dwingen. Er is daar niets dan de dood. Een concentratiekamp is niet bedoeld voor toeristen met een selfie stick en een zakje chips. Wie dat wil, dondert maar op naar Disney Land.
Monk
12 april 2015
(foto: Monk)
