Met ongerichte belangstelling kijk ik naar een Olympische sport die je op tv zelden ziet: polsstokhoogspringen. De meeste deelnemers vliegen met gemak over 5,5 meter. Je hieraan spiegelen heeft geen zin. Ik zou nog niet over 1,5 meter geraken zonder een been te breken. Uiteindelijk gaat het dan toch voor bijna iedereen mis. Gewoon omdat er maar 1 kan winnen. Verliezers slikken een paar keer en herpakken zich snel. Ze zijn professionals die weten hoe het werkt in hun one-issue wereld.
Verreweg de meeste mensen zijn geen doorgewinterde professionals. We baggeren blind door het complexe leven, maken fouten, nemen impulsieve besluiten, worden verleid door de omringende wereld en draaien op hormonen en gevoelens.
Hoe hoog leg jij de lat? Al jarenlang wordt reclame gemaakt door opleidingsinstituut NCOI om de individuele werknemer aan te sporen. Niet per se om een gelukkiger of meer tevreden mens te worden, maar om (nog) beter te presteren, je te onderscheiden. Competitie is de sleutel tot succes. In een geïndividualiseerde prestatiewereld komt daar iets bij: de overtuiging dat je met bewezen inspanning ook rechten opbouwt: luxe, vermaak, gezondheid, geluk. Dit zijn de beroemde Vermeende Verworven Rechten.
John Lennon had een wat sombere maar daarom nog niet onjuiste visie in zijn song
A Working Class Hero. In zijn opvatting wordt het leven van begin tot einde voorgekauwd en opgelegd. Het systeem houdt je toch wel onder de duim of je wordt er een gevaarlijk onderdeel van. In veel gevallen is consumentisme het hoogst haalbare.
There’s room at the top they are telling you still
But first you must learn how to smile as you kill
If you want to be like the folks on the hill
Keep you doped with religion, and sex, and T.V.
And you think you’re so clever and classless and free
But you’re still fucking peasants as far as I can see
Aan het systeem verandert sinds de invoering van het neoliberalisme structureel weinig. Wel zijn de poppetjes deels andere dan voorheen. Zoals een loot van de Van der Valk Clan ooit zei: studeren is voor de dommen. De assertieve burger heeft tegenwoordig betere kansen, maar loopt uiteindelijk ook tegen grenzen aan. Anderen komen aan een kalm productief leven nauwelijks toe. Allang zijn er geen banen meer, waarmee je lang vooruit kan wanneer je eenmaal de fijne kneepjes van het vak kent. Alles verandert voortdurend en het gaat snel. Dit mag de eerste 10 jaar een uitdaging heten, maar draagt daarna bij aan angst, ontevredenheid en woede.
Het keurslijf volgens Lennon benadert intussen akelig de werkelijkheid: in een wereld van marktwerking en gepropageerde efficiency, neemt bureaucratie hand over hand toe. De mens wordt geformatteerd en staat voortdurend onder controle van productiecijfers, digitale menu’s en cameratoezicht. Dat komt omdat het systeem in de kern is gebaseerd op een zorgvuldig bedekt, maar wreed principe: wantrouwen.
Aan dossiers als de Groninger Gaswinning en de Toeslagenaffaire kunnen we aflezen wat hiervan komt. Deze kwesties zijn evenwel slechts pieken in een goeddeels onderzees gebergte. Er is veel meer: uitverkoop van de sociale woningbouw, privatisering van het Openbaar Vervoer, afnemende kwaliteit van het onderwijs, verwaarloosde Defensie, leegloop in de Zorg door werkdruk en slechte arbeidscontracten, onbeschoftheid op straat en in de winkel. Het neoliberalisme is een systeem van uitwonen en leegvreten, mensen tegen elkaar uitspelen. Dit alles onder het credo van groei en vooruitgang. Daarmee is het wegbereider van teleurstelling en de roep om sterke leiders die de taal van het volk spreken. Geen wonder dat we een stemuitslag hebben gezien met populisten als Wilders en Van der Plas als winnaars. De populist weet hoe het zit en hij (of zij) beweert in klare taal je problemen te zullen oplossen. Alle ellende ligt aan de Ander. De populist praat de boze burger naar de mond en wijst daders aan: De linkse overheid, immigranten die banen en huizen wegkapen, verdomde journalisten en intellectuelen, D66 rechters!
De soevereine burger besteedt zijn onvrede graag uit. Bestaat er wel zoiets als een klimaatprobleem? Poetin mag een kwaaie pier zijn, Russisch gas hield wel de energiekosten laag. Heeft Trump niet gewoon gelijk met zijn kritiek op die elitaire linkse Democratenkliek? Waarom wordt het platteland opgescheept met wolven waar een kind kan begrijpen dat er ellende van komt? Waarom moet dat AZC bij mij in de achtertuin?
Doorheen de hele westerse wereld zie je eenzelfde wrok over het ingewikkelde leven en dit kan geen toeval zijn. Aan de vraagzijde (de klant) spelen te hoog gespannen verwachtingen, een opgeschroefd welvaartspeil, afgezwakt verweer op tegenspoed, onbestendige sociale netwerken, egocentrisme en intolerantie. Aan de aanbodzijde (bedrijfsleven, media, overheid) gaat het om doorgeslagen marktdenken, gebrek aan moed, schraapzucht en onverschilligheid. De elite communiceert bovendien in een taal die het volk niet verstaat en die ook zo bedoeld lijkt.
Dit is het recept voor de ontgoochelde en boze burger. Alleen is hij (of zij) daarom nog geen wijze burger. Laat staan dat de nagestreefde simpele oplossingen haalbaar zijn, of zelfs maar wenselijk.
Zo snap ik uiteindelijk ook Lennon niet helemaal, waar hij zingt:
If you want to be a hero well just follow me.
Kan je Lennon een man van het volk noemen zonder te lachen? Bovendien ben ik ongeschikt om te volgen en wat zijn helden helemaal? Dan kijk ik maar liever naar desnoods falende sporters. Proberen en je best doen, is voor mij goed genoeg.
Monk
9 augustus 2024
Foto: Monk
