Het besef dat democratie verdedigd moet worden, zit niet erg diep meer in het hedendaagse Nederland. Verworven rechten worden als vanzelfsprekend beschouwd. Het leven moet bovenal leuk blijven. Het politieke proces haakt hierbij aan. Draagvlak is de Kamerbrede norm. Maar de werkelijkheid heeft een eigen dynamiek.
Het tijdperk Rutte toont een erfenis van economische voorspoed. Prima, maar tegen welke prijs? Het antwoord is even gemakkelijk als abstract: wel de lusten, liever niet de lasten. De florerende economie kent als schaduwzijden: ontwrichting van de arbeidsmarkt, groeiende kapitaalsongelijkheid, slecht gecontroleerde migratie, verwaarlozing van publieke beleidsvelden, vervuiling van lucht, water en bodem en ik kan nog wel even doorgaan. Op basis van algoritmisch wantrouwen naar de bevolking won bureaucratie over de hele breedte terrein. De kast ligt stampvol kwalijke en onopgeloste dossiers.
In een verslechterende en onvoorspelbare Europese geopolitieke situatie slaagt Nederland er niet in een stabiel kabinet te formeren. Vanaf 18 maart 2021 sleepte de formatie Rutte IV aan over de recordperiode van 299 dagen. Het resultaat hield krap anderhalf jaar stand en werd opportunistisch opgeblazen door Rutte zelf. De chef stapte uit de landelijke politiek, gevolgd door een hele schare van fractieleiders en Kamerleden, waaronder Kaag en Hoekstra. Vaak ging het naar een nette functie elders. De verkiezingsuitslag toont het failliet van de kabinetten Rutte: de recht populistische PVV werd de grootste in de volksvertegenwoordiging.
Vanaf 22 november 2023 wordt opnieuw geprobeerd een kabinet neer te zetten. Tot nu toe met weinig overtuiging. Van de 4 veronderstelde coalitiepartners heeft alleen de VVD ruime bestuurservaring. Nu al kijken we aan tegen gestuntel van BBB, getreuzel van NSC en het bekende verongelijkte toontje van PVV. De VVD kan niet kiezen tussen echt liberalisme (democratie en rechtsstaat) en opportunisme uit vrees nog meer aan PVV te verliezen. Links kwam met een elitair en slecht verhaal: buiten de grachtengordel zitten weinig mensen te wachten op genderproblemen en de kletspraat van het COA.
Waarom stemmen mensen rechts en niet links? Hiervoor is geen enkelvoudige oorzaak aan te geven. Te denken valt aan de rekencultuur en doorgeslagen marktwerking, maar ook aan polarisatie en idioom. Taal en denken houden verband met elkaar. Daarbij houdt het electoraat van simpele oplossingen. Het volk wil bediend worden in gemak, comfort en vermeende verworven rechten. Rutte I t/ IV hebben hieraan flink bijgedragen: politiek niet op basis van visie maar op basis van draagvlak. Zeg maar: napraten in plaats van de weg wijzen. Veel burgers zijn gevoelig geworden voor complottheorieën en de prietpraat van influencers. Zij kunnen of willen nauwelijks nog iets lezen dat langer dan 5 zinnen duurt. Barbie en Snoop Dog zijn beter te volgen: hieperdepiep en Yoh man.
Na de verkiezingen sprong Wilders een gat in de lucht. Gelijk heeft hij, maar enige zelfoverschatting is er wel. Oude structuren zijn taai, dat zou hij toch moeten weten. Met het Torentje in zicht, begon al snel het inleveren van PVV-verkiezingspunten: Nexit, Moskeeën dicht, Korans in de kachel, weg met de Eerste Kamer, Poetin en Trump verdienen waardering, alle asielklanten het land uit, opzouten met de onderzoeksjournalistiek, terug naar de Gulden en de wereld van Rien Poortvliet. Allemaal in de ijskast.
Wilders zit in een lastige spagaat. Hij heeft Het Torentje (waarop hij recht meent te hebben) en een waslijst programmapunten opgegeven om een rechts kabinet mogelijk te maken. Aldus de reclame. Hoe zal Wilders als premier de kruiwagen PVV Kamerkikkers in bedwang kunnen houden? En dreigt met de onderlinge verschillen tussen de coalitiepartners niet al de vroegtijdige val van het kabinet? Dan kan je beter even geen premier zijn. Ik denk dat Wilders gokt op het mislukken van de formatie. Waarna hij uitgebreid zal klagen over alle opofferingen die hij deed, teneinde in nieuwe verkiezingen een nog grotere score te behalen. Winst op basis van emoties. Hij zegt nu al, het afzien van het premierschap als tijdelijk te beschouwen. Een ijskast is geen vuilnisbak.
De oppositie treft eveneens blaam. D66 voorman Jetten, opvolger van lege huls Kaag, zegt het zelf na een half jaar: te woke en te activistisch. Nederland zit niet te wachten op gendergezever, wolven in de achtertuin en een hok vol asielklanten in een leegstaand schoolgebouw. Even voor de duidelijkheid: in deze taal worden problemen opgediend. Na de verliezingen voor D66, PvdA / GL en SP hebben deze partijen de handdoek in de ring gegooid: De bal ligt bij rechts. Slechts schoorvoetend en incidenteel wordt gereflexteerd, bijvoorbeeld door nota bene het CDA (Bontenbal). Maar aan een bestuurlijk alternatief is men niet eens begonnen. Waarom horen we niemand stellen dat de PVV in zijn huidige vorm en met haar programma helemaal niet in de Kamer thuishoort en hieruit geweerd moet worden? Links moet opnieuw durven benoemen en kiezen, iets wat hier sinds de jammerlijke dagen van Wim Kok heeft verzuimd. Afgezien van misschien SP heeft links kabinettenlang lekker neoliberaal mee geluld. Wrijf de burgerij maar eens met de neus op de noodzaak van harde keuzen. Niet gezellig kwekken over vliegschaamte, maar de prijs van een vliegticket verdubbelen. Verlies lijden kan in een democratie, maar doe het met ere.
De naast PVV beoogde coalitiepartners BBB, NSC en VVD hebben het misschien niet in de gaten, maar alleen al door te “onderhandelen” met PVV normaliseren zij een rechts-populistische en ondemocratische Beweging die geen Partij is, maar een autocratische eenmansfractie met aanhangers. Dit is een keuze waarvan je in een steeds meer naar autocratie neigende wereld wakker mag liggen.
Monk
3 april 2024
Foto: Monk
